Vấn đề rác thải nhựa: Tái chế không phải giải pháp duy nhất

Thu gom túi nhựa, rửa sạch, tái chế là một giải pháp có thể dễ dàng áp dụng để giảm thiểu lượng rác thải nhựa thải ra môi trường. Nhưng nếu chỉ dựa vào cách làm này, liệu chúng ta có thể giải quyết được bức tranh lớn hơn về ô nhiễm?

Câu trả lời là không.

Theo một báo cáo năm 2022 của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), chỉ 9% lượng rác thải nhựa được tái chế. Phần còn lại vẫn tiếp tục được đem đi chôn lấp, hoặc đưa tới các lò đốt rác. Con số này cho thấy việc phân loại rác tại nguồn, tái chế rác thải nhựa thực chất mới chỉ đóng góp rất nhỏ vào nỗ lực giải quyết ô nhiễm nhựa. 

“Lý tưởng” về tái chế

Tái chế được ví như một trò “ảo thuật”. Rác thải được phân loại khi thải bỏ, sau đó đưa đi xử lý và trở thành một sản phẩm mới. Đó là những gì chúng ta nghĩ đến khi nhắc tới tái chế, tái sử dụng.

Tuy nhiên, thực tế không đơn giản như vậy. 

Lấy ví dụ về rác thải nhựa. Bạn đã bao giờ để ý đến những con số nhỏ bên trong tam giác tái chế trên các hộp nhựa chưa? Hầu hết chúng ta đều cho rằng điều đó có nghĩa là chúng có thể tái chế, nhưng thực tế thì đó chỉ là một gợi ý chứ không phải là sự đảm bảo. Chỉ có một số ít loại nhựa được xử lý ở quy mô lớn — chủ yếu là #1 (PET) và #2 (HDPE). 

Những loại nhựa khác thường quá đắt hoặc khó tái chế, vì vậy chúng sẽ bị đưa vào bãi rác hoặc lò đốt. Điều đó có nghĩa là tất cả những cốc sữa chua, hộp đựng vỏ sò và đồ dùng bằng nhựa mà chúng ta cần mẫn vứt vào thùng rác không được tái sinh thành thứ gì đó mới; chúng chỉ là rác thải với các bước bổ sung.

Và ngay cả những loại nhựa có thể tái chế cũng 

Ô nhiễm là một vấn đề lớn; một hộp pizza dính đầy dầu mỡ hoặc lọ bơ đậu phộng chưa rửa có thể khiến toàn bộ một mẻ vật liệu tái chế trở nên vô dụng. Các thành phố không có thời gian hoặc tiền bạc để sàng lọc lại rác thải đã được người dân phân loại, ngay cả khi họ có thể phân loại sai. Thay vào đó, hàng loạt "vật liệu tái chế" bị đem thải bỏ hoặc đốt. Đó là lý do tỷ lệ tái chế thực tế vẫn ở mức thấp đáng kinh ngạc bất chấp nỗ lực phân loại tại nguồn. 

Một vấn đề khác đến từ doanh nghiệp. Các thương hiệu lớn vốn thành thạo trong việc sử dụng phương thức truyền thông, quảng cáo để “dỗ dành” người tiêu dùng sử dụng sản phẩm của họ. Thông qua các chiến lược quảng cáo, người tiêu dùng tin rằng những sản phầm này đang tạo ra “sự khác biệt” nhưng thực tế, tình trạng ô nhiễm vẫn tiếp diễn. 

Một ví dụ cụ thể là các bao bì gắn mác “thân thiện với môi trường”. Các doanh nghiệp “đóng mác” xanh lên sản phẩm của họ, kèm biểu tượng trái đất và sản phẩm đó mặc định được coi là “bền vững”. Nhưng liệu bao nhiêu phẩn trăm các sản phẩm gắn mác thân thiện với môi trường này giúp giảm lượng rác thải? Tỷ lệ thực tế tương đối nhỏ. 

“Rất nhiều bao bì dán nhãn ‘thân thiện môi trường’ chỉ là một phần marketing. Nhựa có thể phân huỷ sinh học đòi hỏi các cơ sở ủ phân công nghiệp không tồn tại ở hầu hết các nơi và các giải pháp thay thế bằng giấy có thể góp phần vào nạn phá rừng. Giải pháp thân thiện nhất với môi trường là không sử dụng bao bì”, bà Lisa Kass Boyle, người sáng lập Plastic Pollution Coalition, cho biết.

Một ví dụ khác được đưa ra là “bù trừ carbon”. Các ngành công nghiệp gây ô nhiễm tự hào quảng cáo "cam kết phát triển bền vững" của họ bằng cách đầu tư vào các dự án trồng cây hoặc các sáng kiến ​​năng lượng tái tạo, trong khi vẫn tiếp tục kinh doanh như thường lệ. Điều này không có quá nhiều ý nghĩa khi trên thực tế, họ vẫn phát thải ra môi trường.

Thay đổi phải đến từ người tiêu dùng

Nếu tái chế không phải câu trả lời cho bài toán giảm ô nhiễm, vậy đâu là giải pháp? 

Trên thực tế, thế giới cần vận dụng cùng lúc các công cụ sau: Ưu tiên Tái sử dụng, tức là đầu tư vào các sản phẩm bền, có thể tái sử dụng thay vì các sản phẩm thay thế dùng một lần; Hỗ trợ Sáng kiến ​​Không rác thải, trong đó chọn các thương hiệu và doanh nghiệp tuân thủ sản xuất và đóng gói bền vững; và Vận động Thay đổi Chính sách, thúc đẩy luật pháp buộc các tập đoàn phải chịu trách nhiệm về việc sản xuất chất thải.

Chúng ta cũng có thể xem xét các ví dụ thực tế về các cộng đồng tự duy trì, chẳng hạn như Kalundborg, Đan Mạch, một nền kinh tế tuần hoàn tiên phong, nơi các ngành công nghiệp chia sẻ tài nguyên để giảm thiểu chất thải. Ngoài ra, các tập đoàn như Chris King Precision Components và Subaru đã áp dụng các sáng kiến ​​không chất thải, chứng minh rằng các doanh nghiệp có thể hoạt động bền vững mà không đóng góp vào bãi chôn lấp.

Con đường phía trước không chỉ là về những gì chúng ta tái chế, mà còn cần thay đổi nhận thức của người tiêu dùng về cách chúng ta tiêu thủ các sản phẩm. Từ đó, tạo sự thay đổi trong thị trường và trực tiếp tác động, khiến các ngành công nghiệp kiếm lợi nhuận từ chất thải phải có trách nhiệm thực sự.

Tái chế, như hiện nay, là một giải pháp tạm thời cho phép chúng ta bỏ qua các vấn đề hệ thống sâu xa hơn đang diễn ra. Thực tế, chúng ta không thể chỉ dựa vào giải pháp tái chế để xử lý tình trạng ô nhiễm và rác thải tràn lan hiện nay. Điều chúng ta cần là sự chuyển dịch sang tiêu dùng bền vững, trách nhiệm của doanh nghiệp và các chính sách ưu tiên giảm thiểu rác thải tại nguồn.

Đã đến lúc rời khỏi những thói quen dễ chịu và thúc đẩy sự thay đổi thực sự. Hỗ trợ các công ty không rác thải, ủng hộ các chính sách bảo vệ môi trường mạnh mẽ hơn và thực hiện các bước để giảm thiểu rác thải từ chính bản thân mình, không chỉ thông qua tái chế mà còn bằng cách tái sử dụng, giảm thiểu và từ chối tiêu thụ không cần thiết. Để đối phó với cuộc khủng hoảng ô nhiễm hiện nay, sự thay đổi cần đến từ bản thân người tiêu dùng.

Minh Hạnh (Tổng hợp từ Medium.com)