INC-5.2: Vẫn còn thách thức trong tiến trình đàm phán Thỏa thuận nhựa toàn cầu

Phiên họp tiếp nối của Ủy ban Đàm phán Liên Chính phủ (INC-5.2) Thỏa thuận nhựa toàn cầu đã diễn ra từ ngày 5-15/8/2025 tại Geneva, Thụy Sỹ. Đoàn Việt Nam tham gia INC-5.2 tái khẳng định lập trường ủng hộ một Thỏa thuận nhựa toàn diện, khả thi, gắn với năng lực quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững.

Đây được coi là một cột mốc quan trọng và đưa ra kỳ vọng cao trong tiến trình xây dựng một văn kiện pháp lý quốc tế nhằm ứng phó với thách thức ô nhiễm nhựa ở phạm vi toàn cầu. Hội nghị có sự tham dự của hơn 1.400 đại biểu từ 183 quốc gia, cùng gần 1.000 quan sát viên đại diện cho các tổ chức quốc tế, giới học thuật, doanh nghiệp và các tổ chức liên quan.

Trong gần hai tuần làm việc liên tục và căng thẳng với các cuộc họp chính thức và các tham vấn không chính thức, các quốc gia đã tập trung thảo luận về nhiều nội dung then chốt. Một trong những vấn đề nổi bật là phạm vi áp dụng của Thỏa thuận. Nhiều quốc gia, trong đó có các thành viên Liên minh châu Âu, các quốc đảo và một số nước châu Phi, khẳng định rằng văn kiện phải bao trùm toàn bộ vòng đời nhựa, từ khâu sản xuất, tiêu thụ đến xử lý và tái chế.

Cách tiếp cận này nhằm kiểm soát ngay từ nguồn phát sinh, ngăn chặn lượng nhựa tiếp tục gia tăng ngoài tầm kiểm soát. Trong khi đó, một số quốc gia sản xuất và xuất khẩu nhựa lớn bày tỏ lo ngại rằng việc áp đặt các giới hạn sản xuất sẽ tác động tiêu cực đến chuỗi cung ứng và gây chi phí lớn cho nền kinh tế, do vậy đề xuất chỉ tập trung vào quản lý chất thải và thúc đẩy tái chế.

Một nội dung khác gây nhiều tranh luận là cơ chế hỗ trợ quốc tế. Các nước đang phát triển, đặc biệt là những quốc gia dễ bị tổn thương bởi ô nhiễm nhựa, yêu cầu thành lập một cơ chế tài chính và kỹ thuật mới trực thuộc Hội nghị các Bên (COP) để bảo đảm nguồn lực thực thi, trong khi đó, một số nước phát triển cho rằng nên tận dụng các cơ chế sẵn có, nhằm tránh chồng chéo và gia tăng gánh nặng tài chính.

Liên quan đến mức độ ràng buộc pháp lý, nhóm các nước thuộc Liên minh “Tham vọng cao” (High Ambition Coalition) kêu gọi Thỏa thuận nhựa phải có tính bắt buộc, bao gồm cả việc loại bỏ dần nhựa nguyên sinh và kiểm soát các hóa chất có nguy cơ cao. Tuy nhiên, một số quốc gia khác giữ lập trường mềm dẻo hơn, đề nghị duy trì các biện pháp tự nguyện, nhấn mạnh quyền tự quyết trong lựa chọn chính sách phù hợp với bối cảnh quốc gia.

Kết thúc phiên họp, các bên vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về một bản dự thảo chung. Hai văn bản do Chủ tịch Ủy ban đàm phán (Chair-Text) đưa ra đều không được thông qua do còn tồn tại nhiều khác biệt lớn. Dù vậy, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và các quốc gia tham dự đều nhấn mạnh quyết tâm tiếp tục đối thoại, với mục tiêu hướng tới một văn kiện pháp lý toàn cầu có tính toàn diện và hiệu quả trong thời gian tới.

Đoàn Việt Nam tham gia tích cực các phiên thảo luận, tái khẳng định lập trường ủng hộ một Thỏa thuận nhựa toàn diện, khả thi, gắn với năng lực quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững. Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết kết hợp đồng thời các biện pháp giảm thiểu nhựa từ nguồn, nâng cao hiệu quả quản lý chất thải, phát huy giải pháp dựa vào cộng đồng và tăng cường hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ, chia sẻ kinh nghiệm và huy động nguồn lực cho tiến trình chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn. Trong đó, đoàn đàm phán Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, với sự tham gia của Bộ Công Thương, Bộ Tư pháp và Bộ Ngoại giao.

Bên cạnh những thảo luận chính thức, dư luận quốc tế cũng đặc biệt quan tâm đến diễn biến của Hội nghị. Liên minh châu Âu và nhiều quốc đảo bày tỏ thất vọng khi các đề xuất kiểm soát sản xuất nhựa chưa đạt được sự đồng thuận, song khẳng định sẽ tiếp tục vận động cho một văn kiện pháp lý mạnh mẽ và toàn diện hơn. Một số tổ chức môi trường quốc tế nhận định rằng việc chưa đạt được thỏa thuận nhựa lần này cho thấy sức ảnh hưởng lớn từ các lợi ích công nghiệp, nhưng cũng đồng thời nhấn mạnh rằng “một văn kiện mạnh mẽ, chậm hơn, còn tốt hơn một thỏa thuận yếu kém”.

Kết quả của Phiên họp INC-5.2 phản ánh rằng các bên vẫn cần thêm thời gian và đối thoại để thu hẹp khác biệt và tìm kiếm sự đồng thuận chung; đồng thời việc chưa đạt được kết quả cuối cùng cũng cho thấy tiến trình hướng tới một Thỏa thuận toàn cầu vẫn còn nhiều thử thách, đòi hỏi nỗ lực hợp tác bền bỉ từ cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, sự tham gia tích cực của các quốc gia và quyết tâm duy trì đối thoại cho thấy tiến trình đàm phán vẫn đang tiếp diễn, hướng tới một Thỏa thuận toàn cầu đủ mạnh nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa, bảo vệ hệ sinh thái và cộng đồng trong dài hạn.

Thùy Dung (Vụ Hợp tác quốc tế)