OCOP sau sáp nhập: Giữ hồn chè Suối Giàng

Dù không còn tên trên bản đồ hành chính, cái tên Suối Giàng vẫn vang danh khắp nơi nhờ trà Shan Tuyết.

Vượt khó xây thương hiệu

Nằm ở độ cao gần 1.400 mét so với mực nước biển, Suối Giàng là vùng đất nổi tiếng với những đồi chè Shan Tuyết cổ thụ trải dài hàng trăm héc-ta, gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào Mông suốt nhiều thế hệ.

Mặc dù địa giới hành chính đã có sự thay đổi, từ xã Suối Giàng thuộc tỉnh Yên Bái trước đây trở thành một phần của xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai ngày nay, nhưng tên gọi “Trà Shan Tuyết Suối Giàng” vẫn được gìn giữ như một biểu tượng không thể thay thế về văn hóa và cả chất lượng của từng sản phẩm.

Bà Lâm Thị Kim Thoa, Giám đốc Hợp tác xã Suối Giàng, tỉnh Lào Cai cho biết: Năm 2019, sản phẩm Tuyết Sơn Trà của Hợp tác xã Suối Giàng đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 4 sao, trở thành một trong những sản phẩm đầu tiên của tỉnh Yên Bái tại thời điểm đó. Đây là mốc quan trọng đối với cả hợp tác xã và người dân địa phương. Tuy nhiên, trước khi đạt được danh hiệu này, hành trình xây dựng sản phẩm OCOP của Suối Giàng không hề dễ dàng. Từ việc hoàn thiện hồ sơ, tư liệu hóa quy trình sản xuất cho đến việc lựa chọn sản phẩm phù hợp với tiêu chí từng vùng miền, tất cả đều là những điều hoàn toàn mới mẻ và đầy thử thách đối với đội ngũ cán bộ hợp tác xã vốn còn ít kinh nghiệm.

Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương và các cơ quan, cùng tinh thần ham học hỏi và sự kiên trì của người dân, hợp tác xã đã từng bước vượt qua những khó khăn ban đầu. Các thành viên trong hợp tác xã tích cực tham gia các lớp tập huấn, chủ động tìm hiểu tài liệu, nghiên cứu các văn bản hướng dẫn để từng bước chuẩn hóa toàn bộ quy trình sản xuất chè một cách bài bản và hiệu quả.

Tuyết Sơn Trà đã được tỉnh lựa chọn là một trong những sản phẩm mẫu đầu tiên khi bắt đầu triển khai Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) tại địa phương. Việc đạt chuẩn OCOP 4 sao không chỉ khẳng định chất lượng chè Suối Giàng mà còn đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của Hợp tác Suối Giàng.

Từ một cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, hợp tác xã đã từng bước khẳng định vai trò trong chuỗi giá trị nông sản địa phương, trở thành đơn vị tiên phong, có khả năng tư vấn và hỗ trợ kỹ thuật cho nhiều địa phương khác trong hành trình xây dựng sản phẩm OCOP.

Giữ thương hiệu gắn liền với bảo tồn văn hóa

Sau khi đạt chứng nhận OCOP 4 sao, Hợp tác xã Suối Giàng luôn duy trì và nâng cao chất lượng sản phẩm theo tiêu chí ngày càng khắt khe. Mỗi chu kỳ OCOP chỉ có hiệu lực ba năm, đến năm 2025, hợp tác xã tiếp tục hoàn thiện lại toàn bộ hồ sơ để gia hạn chứng nhận, dù quy trình sản xuất, nhân sự và bao bì không thay đổi.

Hiện nay, Hợp tác xã có ba dòng sản phẩm chính đã được công nhận OCOP gồm: hộp 500g, hộp 200g và gói trà xanh truyền thống. Tổng sản lượng chè búp khô toàn vùng Suối Giàng đạt khoảng 100 tấn mỗi năm, trong đó riêng hợp tác xã đóng góp gần một phần ba sản lượng, tương đương từ 70 đến 80 tấn.

Một trong những điểm đặc trưng nổi bật của chè Suối Giàng nằm ở phương pháp canh tác gần như hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng phân bón hóa học. Chính điều này tạo nên sự khác biệt rõ nét về hương vị so với nhiều vùng chè khác.

Nếu chè Thái Nguyên thường có nước pha màu xanh ánh vàng cùng hương thơm nồng khi vừa rót ra, thì chè Suối Giàng lại mang sắc vàng cánh gián hoặc màu mật ong đặc trưng. Hương thơm của loại chè không quá gắt mà đậm và bền, chỉ cảm nhận rõ khi thưởng thức trong khoang miệng và đọng lại trong lòng chén. Đó chính là “vị hậu ngọt” yếu tố được giới sành trà đặc biệt yêu thích và đánh giá cao.

Quy trình thu hái và chăm sóc chè tại Suối Giàng hiện nay đã có nhiều chuyển biến tích cực. Thay vì hái chè theo cảm tính như trước, người dân đã được hướng dẫn cụ thể về kỹ thuật thu hái theo chuẩn “một tôm hai lá”  tiêu chuẩn quan trọng để đảm bảo chất lượng nguyên liệu đầu vào.

Chị Sùng Thị Bầu, thôn Ban Cáng, xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai chia sẻ: “Trước kia, mọi người đều hái chè theo kiểu đại trà, ai cũng làm như vậy. Bây giờ phải chọn đúng tôm hai lá, hái đúng lứa thì hợp tác xã mới thu mua với giá cao”.

Nhờ được tập huấn kỹ thuật, chị Bầu cùng nhiều hộ dân khác đã thay đổi tư duy canh tác. Người dân không còn đốn chè như trước, mà chuyển sang tỉa thưa để cây phát triển khỏe mạnh và sống lâu hơn. Những cây chè cổ thụ, khi được chăm sóc đúng cách, cho ra nguyên liệu đạt chuẩn chất lượng cao, có thể bán với giá cao gấp 10, thậm chí 20 lần so với trước đây.

Với đồng bào Mông nơi đây, cây chè không chỉ là cây trồng mang lại thu nhập, mà còn là biểu tượng tâm linh, văn hóa. Hằng năm, người dân tổ chức Lễ cúng cây chè tổ để tạ ơn trời đất, thể hiện sự trân trọng đối với giống chè cổ thụ. Những nét văn hóa bản địa như lễ cúng, trang phục truyền thống, tiếng nói, phong tục…được lồng ghép khéo léo trong các hoạt động giới thiệu sản phẩm, tạo nên không gian thưởng trà độc đáo không nơi nào có được.

Giữ tên gọi, mở rộng thị trường

Sau sáp nhập, Hợp tác xã Suối Giàng kiên quyết giữ nguyên tên gọi cũ trên bao bì, tài liệu và các hoạt động truyền thông.

Bà Lâm Thị Kim Thoa cho biết, Hợp tác xã Suối Giàng luôn nỗ lực đổi mới kỹ thuật, ứng dụng công nghệ hiện đại vào quá trình sản xuất nhằm nâng cao chất lượng. Một trong những cải tiến đặc biệt là việc sử dụng bom quay dùng gas để sao chè, vừa hiệu quả, vừa thân thiện với môi trường.

Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ về công nghệ, hợp tác xã vẫn gìn giữ các yếu tố văn hóa truyền thống trong nghề làm trà. Những công đoạn như sao chè bằng chảo gang, vò chè bằng tay…vẫn được thực hiện trong các buổi trình diễn để du khách và người xem hiểu rõ hơn về hành trình làm trà cổ truyền của người dân Suối Giàng.

Dù máy móc có hiện đại đến đâu, yếu tố con người, người trực tiếp làm trà vẫn luôn là “linh hồn” của sản phẩm. Họ phải dùng tay để cảm nhận nhiệt độ, dùng mắt để quan sát độ xoăn của cánh trà, dùng mũi để phát hiện mùi khét... Tất cả các giác quan phải phối hợp một cách tinh tế và nhạy bén để tạo nên một mẻ trà hoàn hảo. Đó không đơn thuần là kỹ thuật, mà là tinh hoa, là sự tích lũy và truyền nối qua nhiều thế hệ người làm trà ở Suối Giàng.

Xã Văn Chấn hiện đã và đang triển khai nhiều chính sách thiết thực nhằm hỗ trợ phát triển vùng chè Shan Tuyết, một trong những sản phẩm đặc trưng của địa phương. Toàn xã hiện có 22 sản phẩm OCOP, trong đó có tới 13 sản phẩm liên quan đến chè Shan Tuyết. Mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là sẽ có ít nhất 12 sản phẩm chè đạt chuẩn OCOP từ 4 sao trở lên.

Thay vì mở rộng diện tích trồng mới, xã Văn Chấn tập trung vào việc trồng dặm, phục hồi và bảo vệ các vùng chè Shan Tuyết cổ thụ hiện có. Cùng với đó là đầu tư vào dây chuyền chế biến hiện đại, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Song song với phát triển sản xuất, các hoạt động quảng bá và thương mại hóa sản phẩm cũng được đẩy mạnh. Địa phương đã triển khai truy xuất nguồn gốc sản phẩm qua mã QR, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso, Shopee, đồng thời kết nối với hệ thống siêu thị và các điểm du lịch trong và ngoài tỉnh.

Thanh Ngà