Giải pháp đột phá tháo gỡ ‘nút thắt’ trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt

Để giải bài toán chất thải rắn sinh hoạt cần giải pháp đột phá trong chính sách và hành động đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.

Những “nút thắt” chưa được tháo gỡ

Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) đang là thách thức môi trường lớn, mỗi ngày cả nước phát sinh hàng chục nghìn tấn từ hộ gia đình, khu dân cư, cơ sở dịch vụ, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, chất lượng môi trường và mục tiêu phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn của Đảng và Nhà nước. 

Sau 3 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường, nhiều địa phương triển khai thí điểm phân loại tại nguồn, cơ chế chính sách dần hoàn thiện, năng lực thu gom xử lý nâng cao. Ảnh: Minh Anh.

Điều đáng ghi nhận, sau 3 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường, quản lý CTRSH đã có tiến bộ. Theo báo cáo các cuộc làm việc của Đoàn giám sát với Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhiều địa phương triển khai thí điểm phân loại tại nguồn, cơ chế chính sách dần hoàn thiện, năng lực thu gom xử lý nâng cao. Tuy nhiên, tỷ lệ chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm 62%, nhiều bãi chôn lấp chưa đạt chuẩn, nguy cơ ô nhiễm đất, nước, không khí còn lớn; phân loại tại nguồn chưa đồng bộ; hạ tầng, tài chính, nhân lực và sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp còn hạn chế.

Tọa đàm “Các giải pháp tổng thể quản lý CTRSH” do Báo Đại biểu nhân dân tổ chức. Ảnh: Minh Anh.

Vì vậy, tại Tọa đàm “Các giải pháp tổng thể quản lý CTRSH” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, các chuyên gia đã đề xuất giải pháp công nghệ, mô hình quản lý hiện đại, khả thi và cơ chế phối hợp Nhà nước – doanh nghiệp – cộng đồng để thúc đẩy phân loại, tái chế, tái sử dụng chất thải, phát triển kinh tế tuần hoàn.

Hoàn thiện chính sách, thúc đẩy phân loại rác tại nguồn

Trước hết, về hành lang pháp lý, bà Nguyễn Thị Mai Phương – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội nhấn mạnh rằng, quản lý CTRSH, đặc biệt là phân loại rác tại nguồn, phải được tiếp cận một cách đồng bộ, toàn diện và có lộ trình rõ ràng. Theo bà, việc tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường 2020 là điều không thể chậm trễ.

Không những vậy, bà Phương còn đề xuất tập trung xây dựng các quy trình kỹ thuật, định mức đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải. Đây chính là công cụ để thực thi nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, bảo đảm thu đúng, thu đủ và tạo nguồn lực đầu tư trở lại cho công tác bảo vệ môi trường. Cùng lúc đó, cần có hướng dẫn cụ thể cho các địa phương về tổ chức phân loại rác tại nguồn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng nơi.

Bên cạnh những quy định kỹ thuật, bà Phương cho rằng, pháp luật phải xác lập cơ chế và lộ trình chuyển đổi công nghệ xử lý CTRSH, ưu tiên các công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường như đốt phát điện, tái chế, compost hóa. Song song đó cần ban hành các quy định, hướng dẫn kỹ thuật về cải tạo, nâng cấp bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, xử lý ô nhiễm tại những khu vực bị tác động nặng nề do rác thải gây ra.

Đặc biệt, hành lang pháp lý còn cần thiết kế các cơ chế để huy động tối đa nguồn lực xã hội. Theo đó, việc khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP) và đẩy mạnh xã hội hóa trong phát triển hạ tầng kỹ thuật về nước thải, chất thải rắn sinh hoạt trở thành yêu cầu cấp thiết. Đồng thời, cần tính đến việc nghiên cứu, bổ sung chính sách thuế đối với một số sản phẩm, bao bì, đồ tiêu dùng nhằm góp phần bù đắp chi phí xử lý chất thải, qua đó tạo sự công bằng và bền vững về tài chính.

Bà Nguyễn Thị Mai Phương – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội. Ảnh: Minh Anh.

Bà Phương cũng lưu ý rằng một hành lang pháp lý mạnh mẽ không thể tách rời các chính sách truyền thông, giáo dục và vận động xã hội. Theo bà, cần có chương trình truyền thông quy mô lớn, tạo thành phong trào toàn dân phân loại rác tại nguồn, hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, thay đổi thói quen tiêu dùng theo hướng xanh, bền vững. Đây chính là nền tảng cho phát triển kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường lâu dài.

Đầu tư hạ tầng đồng bộ và công nghệ hiện đại

Không chỉ dừng lại ở khía cạnh pháp lý, các chuyên gia còn nhấn mạnh đến vai trò của hạ tầng kỹ thuật và công nghệ hiện đại. PGS-TS Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên, ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Quốc hội) cho rằng, Luật Bảo vệ môi trường đã đưa ra giá cụ thể cho việc thu gom, nhưng phải trợ giá cho người nghèo, đối tượng an sinh xã hội; đồng thời phải đầu tư hạ tầng đồng bộ, đảm bảo từ khâu thu gom đến xử lý.

PGS-TS Nguyễn Ngọc Sơn đề xuất trợ giá cho người nghèo, đối tượng an sinh xã hội thu gom phân loại rác tại nguồn. Ảnh: Minh Anh.

Đồng tình với ý kiến đó, GS-TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam phản ánh, kinh phí hiện nay không đủ đầu tư công nghệ tốt, cần đột phá trong đầu tư cho xử lý rác, tránh đầu tư dàn trải theo phong trào. Mỗi địa phương có đặc thù khác nhau nên chuyển giao công nghệ phải có tiêu chí, phù hợp. Điều này cũng đồng nghĩa với việc Chính phủ cần nghiên cứu kỹ các mô hình, đặc biệt là đa dạng hóa nguồn lực, thúc đẩy liên kết vùng, liên kết nông thôn để xử lý CTRSH.

Đáng chú ý, GS-TS Nguyễn Hữu Dũng nhắc đến mô hình khu công nghiệp hỗ trợ công nghiệp sinh thái, đây là một cách làm đã được nhiều nước triển khai hiệu quả. Theo ông, nhiều doanh nghiệp quốc tế muốn chuyển giao mô hình này cho Việt Nam nhưng không có mô hình nào áp dụng đại trà, vì mỗi địa phương có đặc thù riêng, chủng loại rác thải khác nhau. Do đó, chuyển giao công nghệ phải có tiêu chí rõ ràng, phù hợp từng nơi.

PGS-TS Bùi Thị An đề xuất cần phân rõ trách nhiệm của từng chủ thể, có cơ chế giá phí khuyến khích công nhân môi trường thu gom, tái chế. Ảnh: Minh Anh.

PGS-TS Bùi Thị An, ĐBQH Khóa XIII, nguyên Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng cũng nhấn mạnh, mấu chốt để giải quyết vấn đề này là người dân phải xây dựng thói quen bằng nhóm chính sách, cơ chế tài chính hỗ trợ.

Theo bà, về khung chính sách, cần phân rõ trách nhiệm của từng chủ thể, có cơ chế giá phí khuyến khích công nhân môi trường thu gom, tái chế, nhưng không nên cào bằng. Đồng thời, phải đồng bộ hạ tầng từ thu gom, vận chuyển đến xử lý, tổ chức quản lý cụ thể, hiệu quả và minh bạch thu – chi để người dân dễ tin tưởng và tham gia.

Từ những phân tích và đề xuất của các chuyên gia, bà Dương Thị Thanh Xuyến – Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, để quản lý hiệu quả CTRSH trong thời gian tới không thể chỉ trông chờ một giải pháp đơn lẻ.

Theo bà Xuyến, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, hướng dẫn người dân phân loại rác; lắng nghe các điểm nghẽn, phối hợp với địa phương giải quyết khó khăn trong thu gom, xử lý CTRSH; khuyến khích và phát động phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường.

Song song với đó, Bộ cũng đẩy nhanh việc ban hành giá dịch vụ, quy định kỹ thuật thu gom, xử lý CTRSH theo khối lượng và thể tích; khuyến khích áp dụng các công nghệ hiện đại, hiệu quả; triển khai rà soát đầu tư đồng bộ phân loại, thu gom, xử lý CTRSH; xác định chính xác khối lượng rác để đầu tư tương xứng; hình thành ngành công nghiệp xử lý, tái chế CTRSH; đồng thời thúc đẩy công nghệ, chuyển đổi số trong phân loại, xử lý CTRSH.

Nguyễn Thủy