Trước những diễn biến phức tạp của thị trường đường trong nước và quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa có báo cáo gửi Thủ tướng và Phó Thủ tướng Chính phủ. Báo cáo nêu rõ thực trạng sản xuất, tiêu thụ, tồn kho và nhập khẩu đường, đồng thời chỉ ra tác động tiêu cực của đường nhập lậu và đường lỏng HFCS. Bộ đề xuất nhiều giải pháp quyết liệt, từ siết chặt quản lý biên giới, điều chỉnh chính sách nhập khẩu, đến hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân, nhằm ổn định thị trường và phát triển bền vững ngành mía đường.
Sản xuất đường phục hồi nhờ chính sách bảo hộ
Niên vụ 2024/2025, cả nước có 180.000 ha mía, tăng nhẹ so với 175.000 ha của vụ trước. Sản lượng mía ép đạt hơn 12,4 triệu tấn, tăng 10,9%. Tổng sản lượng đường đạt 1,27 triệu tấn, tăng 14,2% so với niên vụ 2023/2024.
Kết quả này cho thấy hiệu quả từ các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp với đường Thái Lan được áp dụng từ năm 2021. Hiện cả nước có 26 nhà máy đường hoạt động ổn định, với giá thành sản xuất trung bình 17,8 triệu đồng/tấn và giá bán thị trường dao động 17,4 – 18,9 triệu đồng/tấn.
Xuất nhập khẩu đường: Cạnh tranh gay gắt
Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu 559.000 tấn đường, chủ yếu sang Trung Quốc, Hoa Kỳ, Malaysia, Indonesia và Philippines. Trong 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu đạt 250.000 tấn.
Ở chiều ngược lại, nhập khẩu đường các loại vào Việt Nam năm 2024 đạt 1,29 triệu tấn; 8 tháng năm 2025 đạt 640.000 tấn. Đáng chú ý, nhập khẩu từ Campuchia tăng gấp đôi, đạt 57.400 tấn. Ngoài ra, đường lỏng HFCS nhập khẩu từ Trung Quốc, Hàn Quốc cũng tăng mạnh, với 260.000 tấn trong 8 tháng, giá rẻ hơn 20–25% so với đường mía, khiến nhiều doanh nghiệp thực phẩm, đồ uống chuyển sang sử dụng.
Cung vượt cầu, tồn kho tăng cao
Nhu cầu tiêu thụ đường trong nước ổn định khoảng 2,2–2,4 triệu tấn/năm, xuất khẩu thêm 300–600 nghìn tấn. Tổng nhu cầu hàng năm ước đạt 2,8–3 triệu tấn.
Đến hết tháng 8/2025, nguồn cung đường hợp pháp đạt 2,03 triệu tấn, trong khi nhu cầu mới 1,85 triệu tấn. Tồn kho đường lên tới 470.000 tấn, dự kiến chuyển sang vụ sau khoảng 153.000 tấn, cao hơn 33.000 tấn so với cùng kỳ.
Nguyên nhân chính: sản lượng nội địa tăng; đường nhập lậu còn nhiều; doanh nghiệp chế biến thực phẩm chuyển sang HFCS; Trung Quốc tạm dừng nhập khẩu đường phối trộn từ tháng 3/2025.
Đường nhập lậu – “vết gợn” của thị trường
Theo phóng sự điều tra của VTV1 và báo cáo của Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), đường nhập lậu vẫn tràn vào Việt Nam qua các cửa khẩu Tây Ninh, An Giang, Quảng Trị, Nghệ An, Hà Tĩnh… Tình trạng này khiến cung vượt cầu, gây áp lực lớn cho nông dân và doanh nghiệp mía đường, đồng thời thất thu ngân sách nhà nước.
Giải pháp cấp bách và dài hạn
Bộ NN&MT kiến nghị Chính phủ chỉ đạo đồng bộ nhiều nhóm giải pháp:
Một là, kiểm soát nhập lậu:
Hải quan siết chặt soi chiếu, phối hợp lực lượng chống buôn lậu.
Bộ Công an điều tra, xử lý đầu nậu, kho chứa, điểm tập kết.
· Biên phòng tăng cường tuần tra biên giới, đường sông.
· UBND các tỉnh biên giới chịu trách nhiệm trực tiếp trước Thủ tướng nếu để buôn lậu phức tạp.
Hai là, quản lý nhập khẩu chính ngạch và đường lỏng HFCS:
Bộ Công Thương điều hành hạn ngạch nhập khẩu phù hợp, tránh trùng thời điểm thu hoạch mía.
Bộ Tài chính xem xét áp dụng thuế nhập khẩu hoặc thuế tiêu thụ đặc biệt với HFCS để đảm bảo công bằng.
Ba là, hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân:
Chính sách tín dụng ưu đãi, khoanh nợ, giãn nợ.
Hỗ trợ vùng nguyên liệu mía, thúc đẩy liên kết nông dân – nhà máy – nhà phân phối.
Doanh nghiệp chế biến cần đầu tư công nghệ, bao tiêu sản phẩm, đa dạng hóa sản phẩm sau đường như ethanol, điện sinh khối, phân bón hữu cơ.
Bốn là, phát triển dài hạn ngành mía đường:
Nghiên cứu giống mía năng suất cao, thích ứng biến đổi khí hậu.
Xây dựng đề án tổng thể phát triển ngành đường đến 2035, tầm nhìn 2045.
Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn với sản phẩm phụ từ mía đường.
Báo cáo của Bộ NN&MT cho thấy ngành mía đường Việt Nam đã có bước phục hồi sản xuất nhờ chính sách bảo hộ, song vẫn đứng trước thách thức lớn từ nhập lậu và cạnh tranh không lành mạnh của đường HFCS.
Để bảo vệ nông dân, doanh nghiệp và bảo đảm an ninh lương thực – năng lượng, Chính phủ cần hành động đồng bộ: siết chặt kiểm soát biên giới, điều chỉnh chính sách thuế, hỗ trợ tín dụng và phát triển bền vững chuỗi giá trị mía đường. Đây là giải pháp then chốt để ngành mía đường không chỉ vượt khó, mà còn khẳng định vai trò trong nền kinh tế xanh và hội nhập sâu rộng.
CTTĐT