Mở rộng chính sách tạm cư cho người bị thu hồi đất ngoài đô thị

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang trình dự thảo nghị quyết quy định chính sách tạm cư, nhằm lấp khoảng trống pháp lý của Luật Đất đai 2024 trong xử lý chỗ ở.

 

Đối tượng được hưởng chính sách tạm cư còn bó hẹp

Theo hồ sơ thẩm định của Bộ Nông nghiệp và Môi trường gửi Bộ Tư pháp, quá trình triển khai Luật Đất đai 2024 gặp thực tế: Chính sách tạm cư hiện chỉ áp dụng đối với người dân có đất ở bị thu hồi để xây dựng khu đô thị.

Trong khi đó, nhiều trường hợp bị thu hồi đất để thực hiện dự án đầu tư công khẩn cấp, các tuyến công trình trọng điểm hoặc các dự án tái định cư tại chỗ không thuộc khu đô thị lại không có cơ chế bố trí tạm cư. Những người này, dù đủ điều kiện được bồi thường, vẫn buộc phải tự xoay xở nơi ở tạm trong thời gian chờ bố trí tái định cư. 

Tỉnh Lào Cai kiểm tra hiện trường vụ sạt lở, trước khi tái định cư cho người dân. Ảnh: Thanh Tiến.

Vấn đề trên đã dẫn đến vướng mắc lớn trong công tác giải phóng mặt bằng ở nhiều địa phương. Các dự án trọng điểm quốc gia, đặc biệt là dự án phục vụ Hội nghị APEC 2027 tại Phú Quốc, buộc phải thu hồi đất trước khi có khu tái định cư hoàn chỉnh, nhưng lại thiếu cơ sở pháp lý để hỗ trợ tạm cư cho người dân.

Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, trong chuyến công tác kiểm tra tại Phú Quốc hồi tháng 9/2025, đã giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì xây dựng một nghị quyết riêng cho Chính phủ, cho phép các địa phương áp dụng chính sách tạm cư trong giai đoạn chờ sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai.

 

Giải quyết khoảng trống pháp lý trong thu hồi đất

Để tạm thời giải quyết tháo gỡ các vướng mắc về bố trí tạm cư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã khẩn trương soạn dự thảo Nghị quyết của Chính phủ quy định về chính sách tạm cư để xử lý khó khăn, vướng mắc khi Nhà nước thu hồi đất. Nội dung quy định rõ: người có đất ở bị thu hồi thuộc các dự án đầu tư công khẩn cấp, dự án bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính hoặc tái định cư tại chỗ (ngoài khu đô thị) sẽ được bố trí vào nhà tạm hoặc được hỗ trợ tiền thuê nhà trong thời gian chờ tái định cư.

Một điểm mới đáng chú ý nữa, là dự thảo cho phép UBND cấp tỉnh quy định cụ thể thời gian và mức hỗ trợ tạm cư, đồng thời ban hành cơ chế thưởng cho người bàn giao đất sớm.

Trong trường hợp địa phương chưa ban hành quy định, UBND cấp xã được quyền quyết định biện pháp hỗ trợ khác theo Điều 108 Luật Đất đai 2024, đảm bảo người bị thu hồi đất có chỗ ở tạm và tiến độ dự án được duy trì.

Theo lý giải của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khoản 3 Điều 80 Luật Đất đai quy định: “Điều kiện thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng là phải hoàn thành việc phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và việc bố trí tái định cư theo quy định của Luật này”. Thực hiện quy định trên, để ban hành quyết định thu hồi đất, các địa phương phải chuẩn bị tốt các dự án tái định cư.

Tuy nhiên, trên thực tế, do yêu cầu tiến độ thu hồi đất để thực hiện dự án đầu tư công khẩn cấp, dự án tái định cư tại chỗ, dự án thực hiện bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính thì chưa thể có khu tái định cư để bổ trí cho người có đất thu hồi. Do đó, bổ sung quy định này để giải quyết khoảng trống pháp lý trong tổ chức thực hiện, giảm chi phí tuân thủ, thuận lợi, rút ngắn thời gian thu hồi đất, bảo đảm quyền lợi cho người sử dụng đất, phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” nêu tại Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30 tháng 4 năm 2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. - Đánh giá tác động: quy định này sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giảm gánh nặng chi phí tuân thủ, bảo đảm quyền lợi cho người sử dụng đất; giải pháp này không có tác động tiêu cực.

Người có đất ở bị thu hồi thuộc các dự án đầu tư công khẩn cấp sẽ được bố trí vào nhà tạm hoặc được hỗ trợ tiền thuê nhà trong thời gian chờ tái định cư. Ảnh: TTXVN.

Đảm bảo quyền lợi người dân, đẩy nhanh tiến độ các dự án

Cách thiết kế này không những khắc phục tình trạng chờ đợi văn bản hướng dẫn từ cấp trên, mà còn thể hiện rõ tinh thần phân cấp, phân quyền theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. 

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, quy định mới sẽ tạo hành lang pháp lý thống nhất, giúp các địa phương không phải xử lý từng trường hợp riêng lẻ thông qua cơ chế “hỗ trợ khác”, vốn dễ gây chồng chéo và thiếu nhất quán.

Việc bổ sung chính sách tạm cư cũng giúp giảm chi phí tuân thủ, đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất, đồng thời bảo đảm quyền lợi cho người dân trong giai đoạn chờ tái định cư. Bộ khẳng định, dự thảo nghị quyết không phát sinh thủ tục hành chính hay chi phí ngân sách, bởi việc hỗ trợ tạm cư được thực hiện trong khuôn khổ các nguồn vốn giải phóng mặt bằng của từng dự án.

Về mặt chính sách, nghị quyết này được xem là bước đi linh hoạt của Chính phủ trong giai đoạn chuyển tiếp, vừa bảo đảm quyền lợi người dân, vừa đáp ứng yêu cầu cấp bách của tiến độ dự án công. Trong nhiều năm qua, việc thiếu cơ chế tạm cư khiến không ít hộ dân phải di dời tạm bợ, trong khi chính quyền địa phương không có cơ sở pháp lý để hỗ trợ.

Với nghị quyết này, người bị thu hồi đất ở ngoài khu đô thị - nhóm đối tượng trước đây chưa được thụ hưởng - sẽ lần đầu được đảm bảo quyền tạm cư trong thời gian chờ tái định cư chính thức.

Theo giải trình của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, quy định này phù hợp với chủ trương đổi mới quản lý đất đai, tăng cường phân quyền cho địa phương theo Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, đồng thời thể hiện rõ tinh thần của Nghị quyết 206/2025/QH15 của Quốc hội về cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật.

Dù mang tính "tình thế”, là nghị quyết đã kịp thời bịt lại khoảng trống pháp lý mà Luật Đất đai 2024 chưa kịp bao phủ, góp phần tạo niềm tin cho người dân khi Nhà nước thu hồi đất vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Nếu được Chính phủ thông qua, nghị quyết về chính sách tạm cư sẽ tạo tiền đề để hoàn thiện chính sách đất đai một cách thực tiễn hơn, nơi quyền lợi của người dân và tiến độ phát triển cùng được hài hòa.

Về phạm vi áp dụng, nghị quyết chỉ có hiệu lực đến 28/2/2027, thời điểm dự kiến Luật Đất đai hiện hành được sửa đổi và hoàn thiện các quy định liên quan. Trong thời gian đó, nếu có sự thay đổi của các văn bản luật, các quy định tương ứng trong nghị quyết sẽ tự chấm dứt hiệu lực để đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Bảo Thắng