Lo ngại tăng thuế, gia tăng tình trạng buôn lậu

Theo báo cáo của WHO, số lượng các quốc gia áp dụng thuế tỷ lệ đang ngày càng giảm xuống (từ 45 quốc gia năm 2010 xuống còn 34 quốc gia năm 2022).

Xu hướng chuyển đổi sang hệ thống thuế tuyệt đối hoặc thuế hỗn hợp (đánh cả thuế tỷ lệ và thuế tuyệt đối) đang ngày càng tăng lên. Trong giai đoạn từ 2010-2022, số quốc gia áp dụng thuế hỗn hợp đã tăng từ 51 lên 64 quốc gia; số quốc gia áp dụng thuế tuyệt đối cũng tăng từ 59 lên 70 quốc gia.

Một số ý kiến lo ngại, việc tăng thuế sẽ làm gia tăng tình trạng buôn lậu, nhưng thực tế cho thấy, quản lý chặt chẽ và thực thi nghiêm ngặt có thể kiểm soát rủi ro này. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, việc tăng thuế không nhất thiết dẫn đến buôn lậu gia tăng, miễn là đi kèm với các biện pháp kiểm soát hiệu quả.

Chính sách thuế kết hợp với quản lý chặt chẽ không chỉ giúp giảm tỷ lệ tiêu dùng sản phẩm có hại như thuốc lá mà còn đảm bảo nguồn thu ngân sách bền vững, phục vụ các mục tiêu y tế công cộng.

Tại Việt Nam hiện cũng có nhiều chỉ đạo từ chính phủ tăng cường các biện pháp phòng chống buôn lậu, nhờ đó, tỷ lệ sử dụng thuốc lá lậu vẫn được kiểm soát (thị phần tiêu dùng thuốc lá lậu giảm từ mức khoảng 20% những năm 2010-2015 xuống mức dưới 14% từ năm 2017, theo nghiên cứu của DEPOCEN).

Trong khi, tác động kinh tế của chính sách này là tích cực, khi tiêu dùng thuốc lá giảm, chi tiêu sẽ chuyển sang các ngành khác, tạo thêm việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, tăng thuế thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc ở giới trẻ.

Việc thuốc lá trở nên đắt đỏ hơn sẽ khiến nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, từ bỏ thói quen hút thuốc. Việt Nam hiện đang đối mặt với tình trạng tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên ngày càng tăng.

Vì vậy, một chính sách thuế thuốc lá mạnh mẽ có thể giúp ngăn chặn thói quen này ngay từ khi còn nhỏ. Bảo vệ giới trẻ là bảo vệ tương lai, và sức khỏe cộng đồng chính là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững.

Đối với nông dân trồng thuốc lá và lao động trong ngành, Chính phủ có thể hỗ trợ họ chuyển đổi sang các ngành nghề bền vững hơn thông qua hỗ trợ tài chính, đào tạo nghề và chính sách ưu đãi. Nông dân có thể được hướng dẫn trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao hơn, thân thiện với môi trường.

Lao động trong ngành được đào tạo để tìm việc làm mới trong các lĩnh vực nông nghiệp bền vững hoặc công nghiệp xanh. Đồng thời, khuyến khích đầu tư vào các ngành thay thế giúp tạo thêm việc làm.

Những biện pháp này không chỉ giúp ổn định sinh kế, còn góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững. Hiện nay ở một số tỉnh, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá đã hỗ trợ các chương trình giúp chuyển đổi đem lại những kết quả thành công ban đầu.