Ô nhiễm nhựa không phải lỗi của nhựa, lỗi thuộc về cách chúng ta sử dụng

Chính sách thực thi mạnh mẽ hướng đến kinh tế tuần hoàn

Thưa ông, chủ đề Ngày Môi trường Thế giới năm nay tiếp tục xoáy vào rác thải nhựa. Điều này phản ánh điều gì về mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm nhựa hiện nay?

Theo đánh giá của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), ô nhiễm nhựa đã trở thành một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất toàn cầu. Mỗi năm, thế giới sản xuất khoảng 430 triệu tấn nhựa, trong đó hơn hai phần ba là sản phẩm sử dụng một lần và nhanh chóng trở thành rác thải. Hậu quả là ô nhiễm đại dương, suy thoái hệ sinh thái, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người.

Việt Nam, với đặc điểm địa lý có nhiều lưu vực sông và vùng ven biển, đang chịu tác động rõ rệt từ vấn nạn này. Việc UNEP chọn chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa” hai lần chỉ trong ba năm gần đây (2023 và 2025) không phải ngẫu nhiên, mà thể hiện tính cấp bách và ưu tiên toàn cầu. Đây cũng là lời kêu gọi các quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải hành động ngay và không thể trì hoãn.

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đưa ra nhiều chính sách để kiểm soát rác thải nhựa. Vậy đâu là những bước đi nổi bật?

Chúng ta đã có nền tảng pháp lý quan trọng, đó là Luật Bảo vệ Môi trường 2020. Lần đầu tiên trong hệ thống pháp luật Việt Nam, khái niệm “kinh tế tuần hoàn” được đưa vào luật và có các quy định cụ thể để thực hiện.

Luật này không chỉ quy định việc phân loại rác tại nguồn, thu phí rác thải theo khối lượng, mà còn yêu cầu doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), tức là không chỉ sản xuất rồi bán, mà còn phải chịu trách nhiệm thu hồi, tái chế sản phẩm sau sử dụng. Ngoài ra, Việt Nam cũng đang tích cực đàm phán để xây dựng một Thỏa thuận toàn cầu chấm dứt ô nhiễm nhựa (INC) và tham gia nhiều sáng kiến quốc tế khác.

Ở tầm chính sách, chúng ta đã có Quyết định 687/QĐ-TTg (2022) về phát triển kinh tế tuần hoàn và mới đây nhất là Kế hoạch hành động quốc gia đến năm 2030 theo Quyết định 222/QĐ-TTg (2025). Những văn bản này đặt mục tiêu rõ ràng: giảm khai thác tài nguyên không tái tạo, tăng hiệu quả sử dụng vật liệu, tiết kiệm năng lượng và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Ba đòn bẩy để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn

Vậy theo ông đâu là sự chuyển biến quan trọng trong tư duy quản lý chất thải tại Việt Nam?

Sự thay đổi cốt lõi nằm ở việc chuyển từ mô hình “thu gom - xử lý” sang “phòng ngừa - tái sử dụng - tái chế - thiết kế sinh thái”. Ba nhóm chính sách chủ đạo là minh chứng cho điều này:

Thứ nhất, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã đưa cơ chế EPR vào thực tiễn, buộc doanh nghiệp chịu trách nhiệm từ khâu thiết kế đến thu hồi và xử lý sản phẩm sau tiêu dùng.

Thứ hai, hệ thống các nghị định hướng dẫn như Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Nghị định 05/2025/NĐ-CP và Nghị định 45/2022/NĐ-CP đã đặt ra các mốc thời gian cụ thể. Ví dụ, từ năm 2026, siêu thị, trung tâm thương mại sẽ không được cung cấp sản phẩm nhựa dùng một lần, người dân bắt buộc phân loại rác tại nguồn.

Thứ ba, Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn nêu rõ vai trò của đổi mới công nghệ, sản xuất xanh và sự tham gia của toàn xã hội trong tái tạo giá trị tài nguyên.

Ông có thể cho biết, trong thực tiễn, các mô hình kinh tế tuần hoàn đã được triển khai ra sao?

Hiện nay, một số doanh nghiệp đã bắt đầu sử dụng vật liệu sinh học, tái chế bao bì nhựa, áp dụng mô hình tái chế khép kín. Một số khu công nghiệp ở Bắc Ninh, Đồng Nai… đang thí điểm áp dụng mô hình tuần hoàn chất thải.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức, đó là nhiều địa phương chưa coi kinh tế tuần hoàn là định hướng phát triển trọng tâm. Việc phân loại rác tại nguồn mới dừng ở mức thí điểm tại vài đô thị lớn. Đáng lưu ý, phần lớn hoạt động tái chế nhựa hiện vẫn phụ thuộc vào khu vực phi chính thức, thiếu kiểm soát, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm thứ cấp.

Với doanh nghiệp, đặc biệt là khối nhỏ và vừa, chi phí đầu tư công nghệ cao, thiếu động lực vì chưa tiếp cận được tín dụng xanh. Trong khi đó, hệ thống hạ tầng thu gom, tái chế còn manh mún, thiếu liên kết, chưa hình thành chuỗi giá trị tuần hoàn.

Muốn thúc đẩy mạnh mẽ hơn, cần đồng bộ ba yếu tố: thể chế rõ ràng minh bạch, tiếp cận tài chính xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Trong bức tranh tổng thể đó, vai trò của cơ quan nhà nước và khu vực doanh nghiệp hiện nay ra sao, thưa ông?

Tôi thấy rằng khu vực công đã bắt đầu chuyển động, trong đó nhiều cơ quan hành chính hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, chuyển sang các sản phẩm thân thiện môi trường. Đây là những tín hiệu tích cực, thể hiện vai trò nêu gương của nhà nước.

Với doanh nghiệp, cơ chế EPR giúp hình thành nhận thức rõ ràng hơn về trách nhiệm môi trường. Một số đơn vị đã chủ động thu gom, tái chế bao bì, hướng tới mô hình sản xuất sạch, phát triển bền vững.

Tới đây, chúng tôi sẽ tập trung mở rộng việc phân loại rác tại nguồn, không chỉ ở hộ gia đình mà cả chợ, siêu thị, khu dân cư. Đồng thời, theo quy định của pháp luật, từ ngày 1/1/2026, Việt Nam sẽ dừng sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50x50cm. Hệ thống bán lẻ sẽ được khuyến khích sử dụng sản phẩm xanh thay thế.

Mỗi người dân là một tác nhân thay đổi

Nhân Ngày Môi trường Thế giới 2025, ông muốn gửi gắm điều gì đến cộng đồng?

Ngày Môi trường Thế giới năm nay có ý nghĩa hết sức quan trọng không chỉ đối với ngành môi trường mà còn là thời khắc để chúng ta cùng nhau hiện thực hóa các cam kết môi trường, việc triển khai đồng bộ các Nghị quyết chiến lược của Đảng, Quốc hội và Chính phủ là nền tảng định hướng cho hành động cụ thể, hiệu quả và bền vững. Đặc biệt, sự gắn kết giữa chủ đề Ngày Môi trường Thế giới năm 2025 với việc thực thi hiệu quả 04 Nghị quyết trọng điểm của Trung ương (Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 59-NQ/TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW).

Riêng đối với chủ đề Ngày Môi trường Thế giới năm nay, tôi xin chia sẻ thêm và nhấn mạnh rằng: Ô nhiễm nhựa không phải là lỗi của nhựa, mà là lỗi trong cách chúng ta sử dụng và thải bỏ chúng.

Mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp và chính quyền đều có vai trò trong chuỗi giá trị nhựa. Một chai nhựa nếu bị vứt bỏ ra môi trường có thể tồn tại 500 năm. Nhưng nếu được tái sử dụng hoặc xử lý đúng cách, nó có thể trở thành tài nguyên, được tái sinh.

Tôi mong rằng, từ hành động nhỏ như nhặt rác, phân loại rác, từ chối túi nilon,… mỗi người sẽ góp phần kiến tạo một nền kinh tế sạch, nơi nhựa không còn là rác, mà trở thành nguồn tài nguyên bền vững.

Thông điệp tôi muốn gửi gắm là: “Chung tay giảm thiểu rác thải nhựa - Lan tỏa lối sống xanh". Không có ai đứng ngoài cuộc chiến này. Và chỉ khi tất cả cùng hành động, cùng bắt đầu từ bây giờ, chúng ta mới có thể chấm dứt ô nhiễm nhựa, mở ra một tương lai xanh hơn, đáng sống hơn cho thế hệ mai sau.

Xin cảm ơn ông!