Số hóa nông nghiệp là chìa khóa giúp nông sản vươn xa

Chuyển đổi số đang trở thành yêu cầu bắt buộc trong xuất khẩu nông sản, đặc biệt khi Trung Quốc siết chặt quy định về truy xuất nguồn gốc và mã số vùng trồng. 

Là đơn vị tư vấn, đào tạo và chứng nhận hệ thống quản lý, Công ty TNHH Tư vấn Khoa học và Công nghệ SUTECH trực tiếp hỗ trợ nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ từng bước áp dụng số hóa vào sản xuất, từ nhật ký điện tử, mã QR cho đến phần mềm quản lý quy trình. 

Giám đốc Phan Thị Mến cho biết, thay đổi lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở cách tiếp cận để người sản xuất tin và làm theo. Trong cuộc trao đổi sau, bà chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn khi đưa số hóa vào vùng nguyên liệu, những rào cản trong nhận thức của nông dân, và vai trò cần thiết của chính sách hỗ trợ từ Nhà nước.

PV: Trong quá trình tư vấn xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc, bà đánh giá vai trò của chuyển đổi số hiện nay ra sao, nhất là đối với mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng? 

Bà Phan Thị Mến: Trong quá trình tư vấn xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc, chuyển đổi số là xu hướng tất yếu của thời đại. Kể từ năm 2022 khi các hiệp định thương mại và quy định xuất khẩu vào Trung Quốc có hiệu lực thì các doanh nghiệp, quốc gia xuất khẩu càng hiểu rõ hơn về yêu cầu minh bạch thông tin, truy xuất nguồn gốc, xuất xứ nông sản và quản lý được chất lượng hàng hóa. 

Đặc biệt là truy xuất vùng trồng, nhằm định danh, kiểm soát được từng hộ dân, từng trang trại. Cụ thể, đối với mã số vùng trồng, chuyển đổi số đóng vai trò là nền tảng để quản lý và vận hành hệ thống mã số vùng trồng một cách hiệu quả. 

Thay vì quản lý thủ công, việc ứng dụng công nghệ số cho phép: Quản lý tập trung và minh bạch. Dữ liệu về vùng trồng, quy trình canh tác, lịch sử sản xuất được số hóa và lưu trữ trên hệ thống, giúp các cơ quan chức năng và đối tác, khách hàng, đơn vị mua hàng… dễ dàng tra cứu, xác minh khi lô hàng xảy ra vi phạm, mất an toàn thực phẩm. Mục đích là truy xuất về tận vùng trồng để cải tiến, khắc phục quy trình canh tác.

Một trong những kế hoạch tới của SUTECH cũng là hướng dẫn chuẩn hóa vùng nguyên liệu , nhà sản xuất thuộc phạm vi khách hàng của chúng tôi nhằm hướng tới quá trình tinh gọn, hiệu quả, dễ truy xuất thông quá ứng dụng do chúng tôi phát triển.

PV: SUTECH đang áp dụng những công cụ số nào để hỗ trợ doanh nghiệp, HTX và người nông dân đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật ngày càng khắt khe từ thị trường Trung Quốc?

Bà Phan Thị Mến: Hiện nay, nhận thấy vai trò chuyển đổi số và công nghệ , trong đó có cả sự hỗ trợ của AI, chúng tôi đã đặt hàng để xây dựng ứng dụng (app) có thể dùng trên cả điện thoại lẫn máy tính. 

Để sau mỗi ngày canh tác, người nông dân chỉ cần chụp ảnh lưu lại và cập nhật vào sổ điện tử trên app để lưu trữ thông tin, nhằm truy xuất và quản lý được ngày/tháng sử dụng phân bón, thuốc BVTV….tính toán được thời gian thu hoạch chính xác, đồng thời có thể tìm kiếm thông tin về dịch bệnh hại mới xuất hiện trên cây trồng từ đó có biện pháp phù hợp phòng ngừa, xử lý. 

Đối với các nhà sản xuất, khi tư vấn áp dụng hệ thống An toàn thực phẩm ISO 22000 hoặc HACCP, SUTECH cũng hướng tới thay vì ghi chép sổ sách thủ công, SUTECH cũng hướng tới quản lý quy trình, nhật ký sản xuất hằng ngày thông qua phần mềm điện tử, gọi là sổ điện tử. Khi cần truy xuất thông tin, ngày sản xuất, nhập nguyên liệu sẽ có thể truy cứu nhanh, dễ dàng hơn. 

PV: Nhiều nông dân, HTX còn e ngại việc số hóa do chi phí, rủi ro hoặc thiếu hiểu biết công nghệ. Bà có kinh nghiệm gì trong việc thay đổi nhận thức và đưa họ vào chuỗi giá trị số hóa? 

Bà Phan Thị Mến: Đúng là việc thay đổi nhận thức của nông dân, HTX về số hóa là một thách thức lớn, không chỉ ở chi phí mà còn ở rào cản tâm lý, thói quen và sự thiếu tự tin về công nghệ. Với vai trò là người tư vấn, kinh nghiệm của tôi trong việc kết nối và dẫn dắt họ vào chuỗi giá trị số hóa thường xoay quanh các yếu tố sau.

Đầu tiên, là xây dựng niềm tin và chứng minh lợi ích cụ thể. Chúng tôi không vội vàng giới thiệu công nghệ mà dành thời gian lắng nghe những lo ngại, khó khăn thực tế của nông dân, HTX. Họ e ngại điều gì? Chi phí, quy trình phức tạp, sợ thất bại? Việc thấu hiểu giúp chúng tôi "đánh trúng" tâm lý và đưa ra giải pháp phù hợp.

Cách tốt nhất để thay đổi nhận thức là cho họ thấy kết quả thực tế từ những dự án mà chúng tôi đã triển khai thành công. Thay vì nói về công nghệ cao siêu, chúng tôi phân tích chi phí và lợi ích một cách cụ thể, dễ hiểu.

Đặc biệt, chúng tôi sẽ không yêu cầu người nông dân số hóa toàn bộ ngay lập tức. Thay vào đó, tư vấn bắt đầu từ những ứng dụng đơn giản, thiết thực nhất như quản lý nhật ký điện tử, sử dụng mã QR truy xuất nguồn gốc cơ bản. Khi họ thấy hiệu quả, niềm tin sẽ tăng lên và họ sẽ sẵn sàng đầu tư vào các giải pháp phức tạp hơn.

Tiếp theo, là đơn giản hóa công nghệ và cung cấp đào tạo theo kiểu “cầm tay chỉ việc”. Chúng tôi ưu tiên các phần mềm, ứng dụng có giao diện đơn giản, dễ sử dụng, phù hợp với trình độ công nghệ của người nông dân. Tránh sử dụng thuật ngữ chuyên môn phức tạp.

Cùng với đó, đào tạo trực tiếp và liên tục lặp lại. Các buổi tập huấn không chỉ là lý thuyết mà tập trung vào thực hành. Chúng tôi cử chuyên gia xuống tận ruộng, tận HTX để hướng dẫn từng bước, "cầm tay chỉ việc" cho đến khi người dân tự tin thao tác. Quá trình này cần sự kiên nhẫn và lặp lại nhiều lần.

Cuối cùng, là hỗ trợ kỹ thuật liên tục. Sau đào tạo, cần có kênh hỗ trợ kỹ thuật nhanh chóng và hiệu quả (ví dụ: nhóm Zalo, đường dây nóng, chuyên gia thường trực). Khi người nông dân gặp vướng mắc, cần được giải quyết kịp thời để không làm gián đoạn quá trình ứng dụng và gây nản lòng.

PV: Bà từng đề cập đến việc trái cây Việt cần thay đổi tư duy "từ tấn sang thùng", gắn với thương hiệu và tiêu chuẩn quốc tế. Chuyển đổi số liệu có giúp rút ngắn khoảng cách này không? 

Bà Phan Thị Mến: Việc thay đổi tư duy “từ tấn sang thùng” chạm đúng vào “điểm nghẽn” của ngành trái cây Việt Nam trong nhiều năm qua. Nó thể hiện một sự thay đổi tư duy căn bản, từ việc chỉ chú trọng vào sản lượng thô sang tập trung vào giá trị, chất lượng, thương hiệu và tiêu chuẩn quốc tế của sản phẩm. 

Vậy, liệu chuyển đổi số có giúp rút ngắn khoảng cách này không ? Chắc chắn là có và vai trò của nó là vô cùng quan trọng.

Chuyển đổi số chính là một “đòn bẩy” mạnh mẽ giúp Việt Nam thực hiện hoá tư duy “từ tấn sang thùng” và rút ngắn khoảng cách với các tiêu chuẩn quốc tế. Cụ thể: Nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn sản xuất. Xây dựng thương hiệu và truy xuất nguồn gốc minh bạch. Tối ưu hóa quy trình đóng gói và vận chuyển. Thu thập và phân tích dữ liệu thị trường

Tóm lại, chuyển đổi số không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là yếu tố then chốt để nông nghiệp Việt Nam thực hiện được sự chuyển mình từ tư duy "tấn sang thùng". Nó giúp chúng ta nâng tầm chất lượng, xây dựng thương hiệu, minh bạch hóa thông tin và tiếp cận thị trường quốc tế một cách chuyên nghiệp hơn, từ đó nâng cao giá trị và vị thế của trái cây Việt.

PV: Theo bà, Nhà nước và hệ sinh thái hỗ trợ cần làm gì để giúp doanh nghiệp vừa và nhỏ phát huy vai trò trong xuất khẩu nông sản bền vững? 

Bà Phan Thị Mến: Đây là một câu hỏi rất trọng tâm, đặc biệt khi nói về vai trò của các doanh nghiệp vừa và nhỏ như SUTECH trong bức tranh xuất khẩu nông sản bền vững. Để doanh nghiệp vừa và nhỏ phát huy tối đa vai trò của mình, Nhà nước và hệ sinh thái hỗ trợ cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Dưới đây là những điểm tôi cho trằng cần phải được nhấn mạnh.

Về chính sách: Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ “gần” dân và “chạm” đến dân. Để người nông dân là chủ thể của sự phát triển nông nghiệp, quản lý từ gốc. Đẩy mạnh xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường, đa dạng hóa thị trường. 

Về tài chính: Tiếp cận vốn vay ưu đãi cho những Doanh nghiệp khởi nghiệp như chúng tôi. Hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp.

Về công nghệ: Chuyển giao và ứng dụng công nghệ mới, cải tiến.

Bằng cách triển khai đồng bộ các giải pháp trên, Nhà nước và hệ sinh thái hỗ trợ có thể tạo ra một môi trường thuận lợi, giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ phát huy tối đa tiềm năng, nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp mạnh mẽ vào sự phát triển của ngành nông nghiệp.