Sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 cấm toàn diện việc sản xuất, kinh doanh, sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhiều cơ quan chức năng đã phải vào cuộc để gỡ rối, rà soát và đề xuất hoàn thiện chính sách. Trong đó, Bộ Công Thương - cơ quan phụ trách thị trường, công nghiệp tiêu dùng và quản lý lưu thông hàng hóa, giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi sâu với ông Trần Thành Trung, đại diện Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, để làm rõ các điểm nghẽn trong thực thi và định hướng sửa đổi hệ thống pháp luật liên quan.
* Thưa ông, sau khi Nghị quyết 173 có hiệu lực, việc quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang gặp những vướng mắc gì từ góc nhìn của Bộ Công Thương?
Ông Trần Thành Trung: - Có thể nói, Nghị quyết 173 đặt ra yêu cầu rất rõ ràng là cấm toàn diện thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, bao gồm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, sử dụng... Tuy nhiên, khi triển khai vào thực tế, chúng ta vấp phải một loạt khoảng trống pháp lý. Luật hiện hành chưa có định nghĩa chính thức về các sản phẩm thuốc lá mới, chưa phân loại rõ ràng, dẫn tới lúng túng cho cơ quan thực thi, đặc biệt là hải quan, quản lý thị trường và công an kinh tế.
Với vai trò là cơ quan điều phối hoạt động thương mại và công nghiệp tiêu dùng, Bộ Công Thương đã nhận thấy sự bất cập này và đã sớm phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Tư pháp và các bộ ngành liên quan để đề xuất các giải pháp sửa đổi pháp luật đồng bộ.
Ông Trần Thành Trung, đại diện Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm, Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương. Ảnh: Quang Vinh.* Trong quá trình phối hợp, Bộ Công Thương đã có những bước đi gì để giải quyết các lô hàng nhập khẩu tồn đọng hoặc sản phẩm đã đầu tư sản xuất trước thời điểm lệnh cấm có hiệu lực, thưa ông?
Ông Trần Thành Trung: - Chúng tôi đã chủ động rà soát, thống kê và gửi văn bản đến các địa phương, bộ ngành liên quan để xác định cụ thể số lượng, giá trị và nguồn gốc của các lô hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang bị “kẹt” tại cảng, khu công nghiệp và các kho thương mại.
Theo báo cáo từ các tỉnh, hiện có khoảng 20 doanh nghiệp, chủ yếu là FDI, đã tham gia vào chuỗi cung ứng sản phẩm thuốc lá mới, đặc biệt là thiết bị và linh kiện điện tử phục vụ cho thị trường nước ngoài. Việc cấm toàn diện, không có điều khoản chuyển tiếp rõ ràng, khiến họ gặp khó khăn lớn. Vì vậy, Bộ Công Thương đã kiến nghị Chính phủ cho phép các doanh nghiệp được xuất khẩu phần hàng hóa tồn đọng, đồng thời xử lý theo hướng có lợi cho môi trường đầu tư mà vẫn tuân thủ đúng tinh thần nghị quyết.
Một trong những yêu cầu quan trọng hiện nay là cần có định nghĩa pháp lý rõ ràng cho thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Vậy Bộ Công Thương đang phối hợp như thế nào để thúc đẩy việc này, thưa ông?
Ông Trần Thành Trung: - Chúng tôi xác định rằng không thể quản lý một sản phẩm nếu chưa định danh rõ ràng về mặt pháp lý và kỹ thuật. Việc thiếu định nghĩa hiện tại đang gây ra khó khăn trong kiểm tra, xử phạt, thậm chí phân biệt giữa thuốc lá điện tử với các sản phẩm hợp pháp khác như thiết bị điện tử, máy hút tinh dầu, shisha điện tử...
Bộ Công Thương đã phối hợp chặt với Bộ Y tế – cơ quan chủ trì soạn thảo Luật sửa đổi – để đưa ra định nghĩa cụ thể, dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế (như của WHO, ISO, FCTC). Chúng tôi cũng đóng góp các tiêu chí phân biệt về cấu tạo thiết bị, nguyên liệu sử dụng (thuốc lá, dung dịch chứa nicotine, dạng viên nang...), mức độ rủi ro... nhằm phân loại sản phẩm theo bản chất, chứ không chỉ dựa vào tên gọi thương mại.
Với hệ thống pháp luật hiện nay, ông đánh giá việc sửa đổi cần tập trung vào những văn bản nào để đảm bảo tính thống nhất, không chồng chéo?
Ông Trần Thành Trung: - Theo tôi, chúng ta phải sửa đồng bộ 3 nhóm văn bản. Thứ nhất, là Luật Phòng chống tác hại thuốc lá phải bổ sung định nghĩa mới, mở rộng phạm vi điều chỉnh để bao trùm tất cả các dòng sản phẩm hiện đại. Thứ hai, à Luật Đầu tư, phải đưa TLĐT và TLNN ra khỏi danh mục “ngành nghề kinh doanh có điều kiện” và xếp vào “danh mục cấm đầu tư”. Thứ ba, là các nghị định hướng dẫn thi hành: Nghị định 67/2013 (về kinh doanh thuốc lá), Nghị định 98/2020 (về xử phạt hành chính thương mại), Nghị định 117/2020 (xử phạt trong lĩnh vực y tế)...
Nếu chỉ sửa một luật hoặc một nghị định mà không có sự vào cuộc đồng loạt và đúng tiến độ, chúng ta sẽ tiếp tục đối mặt với khoảng trống thực thi và tranh cãi pháp lý kéo dài.
Ông có thể chia sẻ thêm về quan điểm của Bộ Công Thương trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư nước ngoài, trong bối cảnh Việt Nam đã ký kết nhiều FTA?
Ông Trần Thành Trung: - Chúng tôi luôn nhất quán quan điểm: Chính sách bảo vệ sức khỏe cộng đồng là ưu tiên, nhưng phải hài hòa với quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư và người tiêu dùng.
Việt Nam đã tham gia rất nhiều FTA thế hệ mới. Nếu ta đưa ra một chính sách cấm đột ngột, không có đánh giá tác động, không có cơ chế chuyển tiếp và không có căn cứ khoa học rõ ràng, rất dễ dẫn tới tranh chấp quốc tế, khiếu kiện, hoặc bị đánh giá là quốc gia thiếu minh bạch pháp lý.
Vì vậy, trong mọi văn bản, Bộ Công Thương đều kiến nghị rõ ràng về giai đoạn chuyển tiếp, xử lý hàng tồn, và cơ chế giải quyết cho các doanh nghiệp FDI đã đầu tư hợp pháp trước khi có Nghị quyết 173.
Trong thời gian tới, đâu sẽ là ưu tiên chính của Bộ Công Thương trong quản lý sản phẩm thuốc lá mới, thưa ông?
Ông Trần Thành Trung: - Theo tôi, có 3 nhóm ưu tiên chính. Thứ nhất là rà soát, sửa đổi pháp luật, đảm bảo đồng bộ, đặc biệt với Luật PCTHTL và Luật Đầu tư.
Thứ hai là, phối hợp ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, phục vụ cho việc phân loại, kiểm tra và quản lý sản phẩm thuốc lá mới.
Thứ ba là, tăng cường năng lực thực thi cho lực lượng hải quan, quản lý thị trường, công an kinh tế, nhằm đảm bảo hiệu lực của lệnh cấm nhưng không tạo áp lực quá mức lên doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp hợp pháp.
Trân trọng cảm ơn ông!