Xem xét lại các tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới

Ngày 19/3, tại Ninh Bình, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương tổ chức Hội thảo tham vấn, lấy ý kiến góp ý định hướng thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2026-2030 vùng đồng bằng sông Hồng và các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh.

Xây dựng nông thôn mới toàn diện, bền vững

Ông Ngô Trường Sơn, Chánh Văn phòng Điều phối NTM Trung ương cho biết, theo tinh thần Nghị quyết 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương, phát triển nông thôn giai đoạn tới cần phải bảo đảm thực chất, đi vào chiều sâu, hiệu quả, vì lợi ích của người dân; hướng tới xây dựng nông thôn phát triển bền vững và gắn với quá trình đô thị hóa.

Bên cạnh đó, từ năm 2026, khi không còn cấp huyện sẽ đặt ra yêu cầu thay đổi căn bản về cơ chế điều phối và quản lý chương trình. Vai trò điều phối của cấp tỉnh được tăng cường, cấp xã cần được trao quyền chủ động hơn để thích ứng hiệu quả.

Đồng thời, việc tích hợp chương trình NTM với các chương trình MTQG khác sẽ giúp tập trung nguồn lực, tránh chồng chéo, nhưng cũng đòi hỏi phương thức triển khai đồng bộ, toàn diện hơn. Song song đó, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, thương mại điện tử, đô thị hóa đang tác động mạnh mẽ, tạo ra cơ hội nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới tư duy phát triển, ứng dụng công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Đặc biệt, những thách thức từ biến đổi khí hậu đang đặt ra yêu cầu cấp bách về xây dựng các giải pháp thích ứng linh hoạt, tăng khả năng chống chịu cho khu vực nông thôn, nhất là vùng miền núi, ven biển và hải đảo. Do vậy, xây dựng chương trình NTM giai đoạn 2026-2030 là yêu cầu cấp thiết, nhằm đảm bảo tính thống nhất trong quản lý, thích ứng hiệu quả với bối cảnh mới, tạo nền tảng vững chắc để nông thôn phát triển bền vững, thực chất trong giai đoạn tiếp theo.

Theo ông Sơn, trên cơ sở những kết quả đã đạt được ở các giai đoạn trước, chương trình NTM giai đoạn 2026-2030 sẽ hướng tới mục tiêu toàn diện, bền vững, gắn với công nghiệp hóa, đô thị hóa, chuyển đổi số, tăng trưởng xanh; bảo đảm thực chất, hiệu quả, đi vào chiều sâu, vì lợi ích của người dân.

Cách làm nâng cao, NTM kiểu mẫu, NTM cấp thôn, bản phù hợp với điều kiện từng địa phương, bảo đảm cân bằng giữa các vùng miền; phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, hiện đại, kết nối với đô thị; thúc đẩy kinh tế nông thôn theo hướng xanh, tuần hoàn, nâng cao năng suất lao động, cải thiện thu nhập người dân; bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cảnh quan nông thôn, sử dụng hiệu quả tài nguyên, thích ứng với biến đổi khí hậu; bảo tồn bản sắc văn hóa, bảo đảm an sinh xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, hướng tới nông thôn hiện đại, phồn vinh, dân chủ, văn minh, hạnh phúc.

Đến năm 2030, có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM theo bộ tiêu chí quốc gia giai đoạn 2026-2030 (tương đương khoảng 1.600 xã). Trong đó, ít nhất có 35% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao (tương đương 560 xã); 15% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (tương đương 240 xã). Không còn xã dưới 15 tiêu chí NTM, đảm bảo các tiêu chí tối thiểu về hạ tầng, dịch vụ thiết yếu.

Về mục tiêu xây dựng NTM cấp thôn, bản (do cấp tỉnh ban hành), có ít nhất 60% thôn, bản vùng đặc biệt khó khăn đạt chuẩn NTM (tương đương khoảng 3.600 thôn, bản). Tối thiểu 30% thôn, bản thuộc các xã đã đạt chuẩn NTM được công nhận thôn, bản kiểu mẫu (tương đương khoảng 2.250 thôn, bản).

Về mục tiêu xây dựng NTM cấp tỉnh, phấn đấu có khoảng 50% số tỉnh được công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM (tương đương 15 tỉnh). Về thu nhập bình quân người dân nông thôn, phấn đấu đến năm 2030, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng gấp 2,5-3 lần so với năm 2020.

Điều chỉnh các tiêu chí nông thôn mới cho phù hợp thực tiễn

Tại Hội thảo, các đại biểu đã thảo luận, góp ý và tranh luận hàng loạt các vấn đề liên quan tới chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2026-2030 như: có nên tiếp cận NTM giai đoạn 2026-2030 theo mức độ thôn, bản – xã - tỉnh gắn với điều kiện từng vùng: miền núi khó khăn (chưa đạt chuẩn), vùng thuận lợi (đã đạt chuẩn), vùng ven đô thị (đã cơ bản đạt chuẩn nâng cao).

Trong bộ tiêu chí xây dựng NTM có nên tiếp tục duy trì xây dựng NTM theo các mức đạt chuẩn, nâng cao, kiểu mẫu hay tiếp cận theo hướng chuẩn từng giai đoạn, hay theo hướng khác. Về nội dung, có nên tiếp tục duy trì 11 nội dung thành phần? Ở từng nội dung thành phần thì nên và cần thiết tập trung vào nội dung gì (cụ thể ở các địa phương khu vực ĐBSH, 3 tỉnh Bắc Trung bộ). Sau kiện toàn, mô hình tổ chức cơ quan giúp việc ở từng địa phương được tổ chức như thế nào (cấp tỉnh), số lượng hồ sơ?...

Bà Nguyễn Thị Lan Anh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Ninh Bình cho rằng, sau 15 năm xây dựng NTM, các địa phương đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ, bộ mặt nông thôn, đời sống vật chất, tinh thần người dân được nâng cao rõ rệt. Do đó, cần đánh giá cụ thể lại toàn bộ kết quả đã đạt được, lấy đó làm cơ sở để xây dựng nội dung chương trình NTM giai đoạn 2026-2030.

Bên cạnh đó, giai đoạn 2026-20230 nên xem xét bỏ các tiêu chí công nhận xã NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu; chỉ nên duy trì các tiêu chí NTM đạt chuẩn và chia ra theo các cấp độ (1,2,3…) để đánh giá. Sau 5 năm có thể đánh giá lại và công nhận kết quả xây dựng NTM của xã đó. Điều này tương tự với đánh giá và công nhận sản phẩm OCOP, sau 5 năm sẽ đánh giá, công nhận lại, nếu không đạt sẽ không được công nhận nữa.

Ngoài ra, nên xem xét lại việc đánh giá tiêu chí trong các xã phải có tỷ lệ số hộ gia đình được sử dụng nước sạch từ hệ thống cấp nước tập trung mới đủ điều kiện đạt chuẩn NTM và thẩm định đạt chuẩn NTM. Bởi lẽ, hiện nay công tác xã hội hóa trong cấp nước sạch được các đơn vị triển khai mạnh mẽ, người dân có nhiều điều kiện để tiếp cận với nước sạch từ các nguồn khác nhau.

Ông Nguyễn Đình Hoa, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội kiến nghị, nên xem xét gộp chương trình MTQG về giảm nghèo bền vững vào chương trình xây dựng NTM để tăng cường hiệu quả, tránh trồng chéo và giúp các địa phương giảm được việc thành lập Ban chỉ đạo chương trình giảm nghèo bền vững.