Ô nhiễm rác thải nhựa đại dương đang trở thành thách thức môi trường toàn cầu, trong đó Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề. Tuy nhiên, bằng những nỗ lực không ngừng nghỉ, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, mang lại những chuyển biến tích cực trong việc giảm thiểu rác thải nhựa, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng với cộng đồng quốc tế.
Định hướng thể chế – nền tảng quản lý rác thải nhựa hiệu quả
Trong bối cảnh ô nhiễm rác thải nhựa đại dương ngày càng nghiêm trọng, Việt Nam đã chủ động xây dựng hành lang pháp lý và chính sách quốc gia nhằm kiểm soát, giảm thiểu vấn nạn này.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đóng vai trò nòng cốt trong việc xây dựng và triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 theo Quyết định 1746/QĐ-TTg ngày 4/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ. Đây là bước đi chiến lược giúp cụ thể hóa cam kết của Việt Nam trong bảo vệ môi trường biển và hệ sinh thái biển.
Bộ đã tích cực tham gia đàm phán các văn bản quốc tế về ô nhiễm nhựa, đặc biệt là các văn bản ràng buộc pháp lý toàn cầu (ILBI). Đồng thời, phối hợp xây dựng các quy định và hướng dẫn cụ thể về quản lý rác thải nhựa tại các khu vực ven biển và đảo nhằm tạo ra khung pháp lý đồng bộ, thống nhất.
Rác thải nhựa đang là vấn nạn tại các vùng biển. Ảnh minh họaTruyền thông và cộng đồng – Nhân tố quyết định thay đổi hành vi
Một trong những giải pháp bền vững trong kiểm soát rác thải nhựa là thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng. Nhận thức rõ điều này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp với các tổ chức quốc tế và địa phương tổ chức hàng loạt chiến dịch truyền thông, hội thảo, diễn đàn.
Việc tuyên truyền ngoài nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của rác thải nhựa đối với môi trường biển và sức khỏe con người còn vận động, khuyến khích cộng đồng thay đổi thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, tăng cường tái sử dụng, tái chế và phân loại rác tại nguồn.
Đặc biệt, các chương trình truyền thông hướng tới đối tượng là ngư dân, thanh niên, cộng đồng cư dân ven biển đã tạo ra chuyển biến rõ rệt. Tỷ lệ người dân từ chối sử dụng nhựa dùng một lần tăng mạnh, từ 47% lên đến 97%. Chỉ số tiến bộ hành vi trong cộng đồng cũng tăng từ 45 lên gần 60 điểm – một minh chứng rõ ràng cho thấy các chiến dịch này không chỉ dừng lại ở nhận thức mà còn tạo ra thay đổi hành động thực tế.
Nhiều phong trào đã được phát động như “Làm sạch biển”, “Đưa rác thải nhựa về bờ”, “Nói không với nhựa dùng một lần”… Trong đó, vai trò của cư dân sinh sống trên các đảo được đặc biệt nhấn mạnh. Đây không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là trung tâm thúc đẩy phát triển bền vững tại địa phương.
Mô hình thí điểm và hợp tác quốc tế – Gốc rễ của thành công lâu dài
Không dừng lại ở chính sách hay tuyên truyền, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đẩy mạnh thực thi bằng các dự án và mô hình thí điểm có tác động thực tiễn cao. Tiêu biểu là Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” giai đoạn 2020–2025 do Cục phối hợp với WWF triển khai. Dự án không chỉ dừng lại ở việc khảo sát mà đã đi sâu vào các khuyến nghị cụ thể về kinh tế tuần hoàn, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).
Sau 5 năm, dự án đã đạt được những kết quả tích cực, triển khai được 34 chương trình nghiên cứu, khảo sát, phát hành 15 ấn phẩm với các thông tin phân tích, khuyến nghị tiếp cận kinh tế tuần hoàn và trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) tại Việt Nam, tổ chức 28 cuộc hội thảo tham vấn kĩ thuật cấp trung ương về lĩnh vực nhựa, bao bì, EPR và kinh tế tuần hoàn. Đây sẽ là nền tảng để Việt Nam duy trì các nỗ lực chống ô nhiễm nhựa trong dài hạn, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và hội nhập toàn diện với cộng đồng quốc tế.
Kết quả thực tế tại các khu bảo tồn biển như Cù Lao Chàm, Côn Đảo, Phú Quốc rất ấn tượng. Hơn 10.600 m³ rác nhựa đã được thu gom, trong đó có tới 3.500 m³ được vớt trực tiếp từ biển. Hàng nghìn ngư dân và hơn 1.000 thuyền viên đã tham gia các chương trình, ký cam kết đưa rác về bờ. Điều đó thể hiện vai trò tiên phong của cộng đồng ven biển trong bảo vệ môi trường.
Ngoài ra, Việt Nam còn thúc đẩy hợp tác công – tư, huy động nguồn vốn quốc tế, tổ chức hội nghị bàn tròn khu vực ASEAN+, và đẩy mạnh nghiên cứu khoa học công nghệ để phát triển vật liệu thay thế nhựa, công nghệ tái chế thông minh.
Sự kiện Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam kết hợp với Ngày Đại dương thế giới 8/6 hàng năm là dịp để toàn xã hội cùng nhìn lại, cùng hành động vì một đại dương không nhựa. Các hội thảo, tọa đàm, chiến dịch hành động trong khuôn khổ Tuần lễ này ngày càng được tổ chức quy mô và hiệu quả hơn, trở thành một phong trào quốc gia sâu rộng, thể hiện cam kết vững chắc của Việt Nam trong giải quyết vấn đề rác thải nhựa đại dương.
Trong bối cảnh biển đóng vai trò then chốt với phát triển kinh tế xanh, sinh kế cộng đồng và an ninh môi trường, việc kiểm soát rác thải nhựa đại dương không còn là lựa chọn mà là đòi hỏi cấp bách. Việt Nam, thông qua những nỗ lực từ trung ương đến địa phương đang từng bước khẳng định quyết tâm bảo vệ “lá phổi xanh” của hành tinh. Đó không chỉ là hành động vì môi trường, mà còn là đầu tư cho tương lai phát triển bền vững của quốc gia.