Đồng bằng sông Cửu Long – “vựa lúa, thủy sản, trái cây” của cả nước – đang đứng trước những thách thức chưa từng có: biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, sụt lún đất, tác động từ phát triển thượng nguồn. Trước bối cảnh đó, Quy hoạch thủy lợi vùng thời kỳ 2022–2030, tầm nhìn 2050 được Bộ Nông nghiệp và Môi trường trình Chính phủ phê duyệt được xem là “bản thiết kế lớn” để bảo đảm an ninh nguồn nước, sinh kế bền vững cho hơn 18 triệu dân, đồng thời giữ vững an ninh lương thực quốc gia.
Thách thức an ninh nguồn nước – Cảnh báo từ thực tiễn
- Phù sa về đồng bằng hiện chỉ còn 5% so với năm 2000, do 128 hồ chứa thượng nguồn giữ lại khối lượng nước khổng lồ (88 tỷ m³).
- Mực nước biển dâng trung bình 20 cm/30 năm, xâm nhập mặn ngày càng sâu, hạn hán khốc liệt từng diễn ra năm 2016, 2020 và 2024.
- Hệ thống hạ tầng thủy lợi tuy đã có 90.000 km kênh mương, 2.902 trạm bơm, 671 km đê biển, nhưng vẫn thiếu đồng bộ, nhiều đoạn xuống cấp.
Những con số này gióng lên hồi chuông cảnh báo: nếu không có giải pháp kịp thời, an ninh nguồn nước – nền tảng của an ninh lương thực quốc gia – sẽ bị đe dọa nghiêm trọng.
Quy hoạch thủy lợi ĐBSCL – Bước chuyển từ “chống thiên nhiên” sang “thuận thiên”
- Quy hoạch thủy lợi vùng ĐBSCL 2022–2030, tầm nhìn 2050 đưa ra những quan điểm mới:
- Nước ngọt – lợ – mặn đều là tài nguyên quý giá, cần quản lý tổng hợp.
- Mục tiêu đến 2030: cấp nước cho 17–18 triệu dân, 1,5–1,6 triệu ha lúa, 0,8 triệu ha nuôi thủy sản; chủ động kiểm soát mặn trên 1,35 triệu ha.
Tổng vốn huy động: 132.807 tỷ đồng (trong đó gần 70.000 tỷ đồng đến 2030).
Đây là sự dịch chuyển từ ứng phó bị động sang quản lý chủ động, từ “chống” sang “sống chung” với thiên nhiên.
Giải pháp đồng bộ – Kết hợp công trình và phi công trình
- Công trình: hệ thống cống kiểm soát mặn, trạm bơm điện, công trình chuyển nước Bán đảo Cà Mau, đê biển…
- Phi công trình: điều chỉnh mùa vụ, mô hình sinh kế tôm – lúa, di dời dân ven sông, lưu trữ nước hộ gia đình.
- Khoa học – công nghệ: AI dự báo hạn mặn, hệ thống quan trắc tự động, dữ liệu số hóa vùng châu thổ.
- Chính sách: phân cấp quản lý, huy động xã hội hóa, hợp tác quốc tế về nguồn nước xuyên biên giới.
Tất cả nhằm mục tiêu chung: an ninh nguồn nước gắn với sinh kế bền vững, đặt người dân làm trung tâm.
Ba bài viết trong chuyên đề này gồm:
- Đồng bằng sông Cửu Long trước thách thức an ninh nguồn nước
- Quy hoạch thủy lợi ĐBSCL – Hướng tới quản lý tổng hợp và bền vững
- Giải pháp đồng bộ – Từ công trình thủy lợi đến sinh kế bền vững
Cùng khắc họa một bức tranh toàn diện: từ thách thức đến tầm nhìn và giải pháp, để thấy rõ yêu cầu cấp bách cũng như cơ hội xây dựng một Đồng bằng sông Cửu Long an toàn về nước, vững chắc về lương thực, bền vững về sinh kế trong giai đoạn tới.