Cam kết tại COP26 về phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 (Net Zero 2050) đặt ra cho Việt Nam yêu cầu tái cấu trúc toàn bộ nền kinh tế theo hướng xanh – tuần hoàn – phát thải thấp. Trong đó, chuyển đổi số được xác định là đòn bẩy chiến lược: quản lý bằng dữ liệu, giảm phát thải minh bạch, thúc đẩy thị trường carbon và huy động nguồn lực xã hội.
Song song, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026–2030 đã bổ sung tiêu chí “nông thôn số”, coi công nghệ số là nền tảng nâng cao đời sống, thu nhập và quản trị cộng đồng nông thôn.
Chuyển đổi số trong quản lý môi trường – nền tảng Net Zero
Quản lý phát thải dựa trên dữ liệu số,Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã công bố danh mục 86 cơ sở dữ liệu dùng chung (QĐ 2913/QĐ-BNNMT ngày 30/7/2025), trong đó có CSDL khí tượng, biến đổi khí hậu, đất đai, môi trường, lâm nghiệp. CSDL đất đai quốc gia hiện đã kết nối từ 34/34 tỉnh, đồng bộ dữ liệu của hơn 7.200 xã, tạo điều kiện kiểm kê phát thải trong nông nghiệp và sử dụng đất. Hệ thống MRV điện tử đang được xây dựng, tích hợp với CSDL môi trường và năng lượng, hướng tới chuẩn quốc tế về minh bạch khí nhà kính. Kinh tế carbon và thị trường tín chỉ số: Bộ đã đưa vào kế hoạch kết nối sàn giao dịch carbon quốc gia với hạ tầng dữ liệu số, cho phép doanh nghiệp giao dịch trực tuyến. Triển khai thí điểm bản đồ số carbon ở một số ngành (lúa gạo, thủy sản, lâm nghiệp), tiến tới hình thành “sổ tay carbon điện tử” cho từng địa phương.
Nông thôn số – từ sản xuất thông minh đến cộng đồng số
Sản xuất nông nghiệp số: Ứng dụng IoT, viễn thám, GIS trong quản lý tưới tiêu, dịch bệnh, đất đai. Báo cáo của Bộ cho thấy năng suất có thể tăng 10–15%, chi phí giảm 20–30%. Hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử đã được triển khai cho hơn 2.000 sản phẩm OCOP, đáp ứng yêu cầu EU và Mỹ.
Dịch vụ công và quản trị nông thôn số: Bộ đã cung cấp 125 dịch vụ công trực tuyến, trong đó 55 thủ tục toàn trình; nhiều thủ tục đất đai, thú y, môi trường đã số hóa, giúp người dân nông thôn xử lý ngay từ cấp xã. Ứng dụng VNeID trong đăng ký biến động đất đai, khai thác thủy sản; triển khai cổng dữ liệu nông thôn số tích hợp thông tin giá cả, thị trường, dự báo mùa vụ.
Cộng đồng số và an sinh: Các địa phương đã bắt đầu triển khai y tế số, học tập trực tuyến và thanh toán điện tử ở vùng nông thôn. Mô hình chợ số – thương mại điện tử nông thôn giúp nông dân bán nông sản trực tiếp qua các sàn thương mại điện tử, mở ra kênh tiêu thụ mới.
Tuy nhiên, nhìn nhận có một số thách thức cần vượt qua: Hạ tầng số: Internet tốc độ cao chưa phủ kín 100% vùng sâu, vùng xa. Kỹ năng số: Người dân nông thôn còn hạn chế trong tiếp cận công nghệ. Dữ liệu phân tán: Nhiều CSDL chưa được cập nhật, thiếu chuẩn hóa, gây khó khăn khi tích hợp. Nguồn lực tài chính: Giai đoạn 2021–2025, chi cho sự nghiệp CNTT mới đạt hơn 4.600 tỷ đồng, còn thấp so với nhu cầu Net Zero và nông thôn số.
Từ đó, định hướng chiến lược 2026–2030 tập trung: Hoàn thiện thể chế: Ban hành khung pháp lý về chuyển đổi số ngành nông nghiệp – môi trường; thể chế hóa dữ liệu phát thải và tín chỉ carbon. Xây dựng nông dân số: Đào tạo 5–7 triệu nông dân có kỹ năng số, hỗ trợ hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ áp dụng công nghệ số. Hạ tầng số nông thôn: Phủ sóng Internet tốc độ cao toàn quốc, đầu tư trung tâm dữ liệu vùng; triển khai bản đồ số cho từng xã, huyện. Tài chính xanh – số: Huy động quỹ carbon, quỹ khí hậu, vốn ODA cho đầu tư công nghệ số, quản lý phát thải. Hợp tác quốc tế: Liên kết với Nhật Bản, Hàn Quốc, EU trong chuyển đổi số nông nghiệp và MRV phát thải; chuẩn bị kết nối với thị trường carbon toàn cầu.
Chuyển đổi số đang và sẽ là đòn bẩy chiến lược để Việt Nam thực hiện thành công Net Zero 2050, đồng thời xây dựng nông thôn mới xanh – thông minh – hội nhập.
| “Chuyển đổi số – Đòn bẩy để nông thôn Việt Nam trở thành không gian sống xanh, thông minh, đóng góp trực tiếp cho phát triển bền vững và mục tiêu Net Zero 2050.” |