Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa gửi Bộ Khoa học và Công nghệ báo cáo sơ kết tình hình thực hiện Đề án “Triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc” giai đoạn 2019–2025 và định hướng đến năm 2030. Báo cáo khẳng định: sau 6 năm triển khai, hệ thống truy xuất nguồn gốc nông, lâm, thủy sản đã đạt được những bước tiến quan trọng, góp phần minh bạch chuỗi cung ứng, nâng cao giá trị nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, song vẫn còn nhiều khó khăn, cần giải pháp đồng bộ để thực sự đi vào chiều sâu.
Hoàn thiện cơ sở pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật
Trong giai đoạn 2019–2025, Bộ NN&MT đã ban hành và trình Chính phủ nhiều văn bản quan trọng:
Nghị định 37/2024/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 26/2019/NĐ-CP, bổ sung quy định về kiểm soát tàu nước ngoài và sản phẩm thủy sản cập cảng Việt Nam.
Quyết định 4636/QĐ-BNN-PC (2024) giao Cục Chăn nuôi và Thú y xây dựng Thông tư quy định truy xuất nguồn gốc trong chăn nuôi, dự kiến ban hành trong quý III/2025.
Quyết định 3156/QĐ-BNN-TT (2022) hướng dẫn cấp, quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói nông sản xuất khẩu.
Bộ cũng công bố TCCS 774:2020/BVTV về quy trình thiết lập và giám sát vùng trồng; xây dựng 07 quy trình định mức KTKT thủy sản (2023).
Các văn bản này từng bước hình thành hành lang pháp lý cho hệ thống truy xuất nguồn gốc đồng bộ, thống nhất trên phạm vi cả nước.
Triển khai các hệ thống và đề tài nghiên cứu
Nhiều dự án, đề tài nghiên cứu đã được đưa vào vận hành, trong đó nổi bật:
Hệ thống truy xuất nguồn gốc NLTS (checkvn.mae.gov.vn): xây dựng với kinh phí 3.720 triệu đồng, có khả năng kết nối Cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, hỗ trợ quản lý, truy vết từ giống – nuôi trồng – chế biến – tiêu thụ.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc gỗ hợp pháp iTwood: số hóa toàn bộ chuỗi cung ứng gỗ rừng trồng, ứng dụng QR code và nền tảng số; đã được chứng nhận nhãn hiệu và bản quyền phần mềm (2023–2024).
Thí điểm phần mềm truy xuất cà phê không gây mất rừng tại Đắk Nông: sử dụng GIS, viễn thám, dự kiến hoàn thiện tháng 12/2025, đáp ứng yêu cầu EUDR của Liên minh châu Âu.
Ngoài ra, Bộ triển khai 17 dự án khuyến nông về chăn nuôi theo VietGAHP gắn truy xuất nguồn gốc (65,8 tỷ đồng), 6 dự án trồng trọt có mã số vùng trồng, 16 dự án thủy sản gắn chứng nhận truy xuất.
Kết quả thực tiễn ở các lĩnh vực
Chăn nuôi: Cục Chăn nuôi & Thú y phối hợp VNPT xây dựng hệ thống truy xuất cơ sở chăn nuôi; tổ chức 9 lớp tập huấn ứng dụng Blockchain cho 270 cán bộ, nông dân.
Trồng trọt: hệ thống mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói được áp dụng rộng khắp, tạo tiền đề kiểm soát chất lượng nông sản xuất khẩu.
Thủy sản: hệ thống eCDT triển khai tại 86 cảng cá, đảm bảo minh bạch nguồn gốc, phục vụ xuất khẩu sang EU, Mỹ, Nhật Bản.
Các hoạt động truyền thông, đào tạo, tập huấn được triển khai ở nhiều tỉnh thành, góp phần nâng cao nhận thức doanh nghiệp và nông dân.
Thuận lợi và khó khăn
Một số thuận lợi chính như: Có quyết tâm chính trị và hành lang pháp lý (Nghị quyết 57-NQ/TW, Thông tư 02/2024/TT-BKHCN). Yêu cầu từ thị trường trong nước và quốc tế thúc đẩy minh bạch nguồn gốc hàng hóa. Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, định danh điện tử VNeID tạo nền tảng kết nối.
Bên cạnh đó còn nhiều khó khăn, cụ thể như: Sản xuất nông nghiệp manh mún, khó áp dụng công nghệ cao. Dữ liệu thiếu đồng bộ, dễ bị giả mạo mã vùng trồng, hồ sơ sản phẩm. Hạ tầng công nghệ, Internet ở vùng sâu xa còn hạn chế. Thiếu cơ chế giám sát và xử phạt vi phạm hiệu quả.
Định hướng 2026–2030
Bộ NN&MT xác định 5 định hướng lớn: (i) Hoàn thiện văn bản pháp luật, tiêu chuẩn, quy chuẩn về định danh và truy xuất nguồn gốc. (ii) Phát triển hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất của Bộ, kết nối quốc gia và quốc tế. (iii) Lựa chọn sản phẩm chủ lực (như cà phê, cá tra, gỗ rừng trồng) để triển khai theo chuỗi cung ứng khép kín. (iv) Tăng cường tuyên truyền, đào tạo, hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp. (v) Đầu tư hạ tầng số, bảo mật, an toàn thông tin.
Trên cơ sở đó, Bộ NN&MT kiến nghị Chính phủ:
Rà soát, sửa đổi Đề án 100/QĐ-TTg để phù hợp tình hình mới.
Hoàn thiện cơ chế xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp tham gia phát triển hệ thống.
Đầu tư hạ tầng viễn thông, điện tại nông thôn, miền núi để hỗ trợ truy xuất nguồn gốc.
Phối hợp liên ngành (Bộ Công an, Bộ KH&CN, Bộ TT&TT) xây dựng nền tảng NDATrace và NDAChain, đảm bảo liên thông quốc tế.
Báo cáo sơ kết cho thấy: Việt Nam đã bước đầu xây dựng nền tảng truy xuất nguồn gốc quốc gia cho nông, lâm, thủy sản, góp phần minh bạch thị trường, nâng cao giá trị nông sản, đáp ứng yêu cầu khắt khe từ các thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, để hệ thống thực sự hiệu quả và bền vững, cần quyết tâm chính trị, đầu tư hạ tầng số, và sự tham gia đồng bộ của doanh nghiệp, nông dân và các địa phương. Đây là chìa khóa để ngành nông nghiệp Việt Nam phát triển theo hướng xanh – minh bạch – hội nhập trong giai đoạn tới.